مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #400, Divan e Shams
چون نظر کردی همه اوصافِ خوب اندر دل است
وین همه اوصافِ رسوا، معدنش آب و گِل است
از هوا و شهوت ای جان آب و گِل می صد شود
مشکل این تَرکِ هوا و کاشفِ هر مشکل است
وین تَعَلُّل(۱) بهرِ ترکَش دافعِ صد علّت است
چون بشد علّت(۲) ز تو پس نَقْلِ منزل منزل است
لیک شَرطی کن تو با خود تا که شرطی نشکنی
وَرنه علّت باقی و دَرمانْت مَحو و زایِل(۳) است
چونکه طَبْعَت خو کند با شَرطِ تُندش بعد از آن
صد هزاران حاصلِ جان از درونت حاصل است
پس تو را آیینه گردد این دلِ آهن چُنانْک
هر دَمی رویی نماید رویِ آن کو کاهِل است
پس تو را مُطرب شود در عیش و هم ساقی شود
آن امانَت چونکه شد مَحمول(۴)، جان را حامل(۵) است
فارغ آیی بعد از آن، از شُغل و هم از فارغی
شهره گردد از تو آن گنجی که آن بَس خامِل(۶) است
گرچه حَلواها خوری، شیرین نگردد جانِ تو
ذوقِ آن بَرقی بُوَد تا در دهانِ آکِل(۷) است
این طبیعت کور و کَر گر نیست، پس چون آزمود؟
کاین حِجاب و حائل(۸) است، آن سوی آن چون مایِل است؟
لیک طَبْع از اصلِ(۹) رنج و غُصّهها بررُسته(۱۰) است
در پِیِ رنج و بلاها، عاشقِ بیطایِل(۱۱) است
در تواضعهای طَبْعَت سِرِّ نَخْوَت(۱۲) را نِگَر
وَانْدَر آن کِبْرَش تَواضعهای بیحد شاکِلهست(۱۳)
هر حدیثِ طَبْع را تو پرورشهایی بِدَش
شرح و تَأویلی(۱۴) بکن، وادان(۱۵) که این بیحائِل است
هر یکی بیتی جَمالِ بیتِ دیگر دان که هست
با مُؤَیَّد(۱۶) این طَریقَت رهروان را شاغِل است
وَر تو را خوفِ مَطالِب باشد از اَشْهادها(۱۷)
از خدا میخواه شیرینی اَجَل(۱۸) کان آجِل(۱۹) است
هر طرف رنجی دگرگون قرض کن آنگه برو
جز به سوی بیسویها، کآن دگر بیحاصل است
تو وُثاقِ(۲۰) مار آیی، از پی ماری دگر
غصّهٔ ماران ببینی، زآنکه این چون سِلسِلهست(۲۱)
تا نگویی مار را از خویشْ عُذری زَهرناک
وآنگَهَت او مُتَّهَم(۲۲) دارد که این هم باطِل است
از حدیثِ شمسِ دین آن فَخْرِ تبریزِ صفا
آن مِزاجش گرم باید، کاین نه کارِ پِلْپِل(۲۳) است
(۱) تَعَلُّل: درنگ کردن
(۲) علّت: بیماری، مرض
(۳) زایِل: تباه، نابود، ناپدید
(۴) مَحمول: حملشده
(۵) حامل: حملکننده
(۶) خامِل: گمنام
(۷) آکِل: خورنده
(۸) حائِل: مانع و حجاب میان دو چیز
(۹) اصل: در اینجا یعنی ریشه
(۱۰) بررُسته است: روییده است.
(۱۱) طایل: وسیع، گسترده، فایده و سود؛ بی طایل، بیفایده، بیهوده
(۱۲) نَخْوَت: تکبر، خودستایی
(۱۳) شاکله: شکل، هیئت، صورت
(۱۴) تَأویل: بازگردانیدن، تفسیر کردن
(۱۵) وادانستن: بازدانستن، بازشناختن، تشخیص دادن
(۱۶) مُؤَیَّد: تأیید شده
(۱۷) اَشْهاد: جمعِ شاهد
(۱۸) اَجَل: مرگ
(۱۹) آجِل: تأخیر کننده، ضد عاجل به معنی باشتاب، کُند
(۲۰) وُثاق: خانه، اتاق
(۲۱) سِلسِله: زنجیر
(۲۲) مُتَّهَم: کسی که به او تهمت زده شده
(۲۳) پِلْپِل: فلفل
-----------
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #400, Divan e Shams
چون نظر کردی همه اوصافِ خوب اندر دل است
وین همه اوصافِ رسوا، معدنش آب و گِل است
از هوا و شهوت ای جان آب و گِل می صد شود
مشکل این تَرکِ هوا و کاشفِ هر مشکل است
وین تَعَلُّل بهرِ تَرکَش دافعِ صد علّت است
چون بشد علّت ز تو پس نَقْلِ منزل منزل است
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۱
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1061
پس لباسِ کبر بیرون کن ز تن
مَلْبسِ(۲۴) ذُل(۲۵) پوش در آموختن
علم آموزی، طریقش قولی است
حِرفَت آموزی، طریقش فعلی است
فقر خواهی آن به صحبت قایم است
نه زبانت کار میآید، نه دست
دانشِ آن را، ستاند جان ز جان
نه ز راهِ دفتر و، نه از زبان
در دلِ سالک اگر هست آن رُموز
رمزدانی نیست سالک را هنوز
تا دلش را شرحِ آن سازد ضیا
پس اَلَمْ نَشْرَحْ بفرماید خدا
قرآن کریم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیات ۱ تا ۳
Quran, Ash-Sharh(#94), Line #1-3
«أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ. وَوَضَعْنَا عَنْکَ وِزْرَکَ. الَّذِی أَنْقَضَ ظَهْرَکَ.»
«آيا سينهات را برايت نگشوديم؟ و بار گرانَت را از پشتت برنداشتيم؟
بارى كه بر پشتِ تو سنگينى مىكرد؟»
که درونِ سینه شرحت دادهایم
شرح اندر سینهات بنهادهایم
تو هنوز از خارج آن را طالبی؟
مَحْلَبی(۲۶ و ۲۷)، از دیگران چون حالِبی(۲۸)؟
چشمهٔ شیرست در تو، بیکنار
تو چرا می شیر جویی از تَغار(۲۹)؟
مَنفَذی داری به بحر، ای آبگیر
ننگ دار از آب جُستن از غدیر(۳۰)
که اَلَمْ نَشْرَحْ نه شرحت هست باز؟
چون شدی تو شرحجو و کُدیهساز(۳۱)؟
درنگر در شرحِ دل در اندرون
تا نیاید طعنهٔ لٰاتُبْصِرُون
قرآن کریم، سورهٔ ذاریات(۵۱)، آیهٔ ۲۱
Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #21
«وَفِي أَنْفُسِكُمْ ۚ أَفَلَا تُبْصِرُونَ»
«و نيز در وجود خودتان. آيا نمىبينيد؟»
قرآن کریم، سورهٔ واقعه(۵۶)، آیهٔ ۸۵
Quran, Al-Waaqia(#56), Line #85
«وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْكُمْ وَلَٰكِنْ لَا تُبْصِرُونَ»
«ما از شما به او نزديكتريم ولى شما نمىبينيد.»
(۲۴) مَلْبس: لباس، جامه
(۲۵) ذُل: خواری و انکسار
(۲۶) مَحْلَب: جای دوشیدن شیر؛
(۲۷) مِحْلَب: ظرفی که در آن شیر بدوشند.
(۲۸) حالِب: دوشندهٔ شیر، در اینجا به معنی جویندهٔ شیر
(۲۹) تَغار: ظرف سفالی بزرگی که در آن ماست میریزند.
(۳۰) غدیر: آبگیر، برکه
(۳۱) کُدیهساز: گدایی کننده، تکدّیکننده
-----------
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۶۲
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #862, Divan e Shams
قومی که بر بُراقِ(۳۲) بصیرت سفر کنند
بی ابر و بیغبار در آن مَه نظر کنند
در دانههای شهوتی آتش زنند زود
وز دامگاهِ صَعب(۳۳) به یک تَک(۳۴) عَبَر کنند(۳۵)
(۳۲) بُراق: اسب تندرو، مرکب هوشیاری، مَرکَبی که پیامبر در شب معراج بر آن سوار شد.
(۳۳) صَعب: سخت و دشوار
(۳۴) تَک: تاختن، دویدن، حمله
(۳۵) عَبَر کردن: عبور کردن و گذشتن
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۷۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1376
گفت: نامت چیست؟ برگو بیدهان
گفت: خَرّوب(۳۶) است ای شاهِ جهان
گفت: اندر تو چه خاصیّت بُوَد؟
گفت: من رُستَم(۳۷)، مکان ویران شود
من که خَرّوبم، خرابِ منزلم
هادمِ(۳۸) بنیادِ این آب و گِلم
(۳۶) خَرّوب: بسیار خرابکننده
(۳۷) رُستَن: روییدن
(۳۸) هادِم: ویرانکننده، نابودکننده
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550
چون زِ زنده مُرده بیرون میکُنَد
نَفْسِ زنده سویِ مرگی میتَنَد
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #367, Divan e Shams
دل آمد و دی(۳۹) به گوشِ جان گفت
ای نامِ تو اینکه مینتان(۴۰) گفت
درّندهٔ آنکه گفت پیدا
سوزندهٔ آنکه در نهان گفت
(۳۹) دی: دیروز، روز گذشته
(۴۰) مینتان: نمیتوان
-----------
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shams
یار در آخِرزمان کرد طَرَبسازیی
باطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازیی
جملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشت
تا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازیی
در حرکت باش از آنک، آبِ روان نَفسُرد(۴۱)
کز حرکت یافت عشق سِرِّ سَراندازیی
(۴۱) فِسُردن: یخ بستن، منجمد شدن
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196
تا کنی مر غیر را حَبْر(۴۲) و سَنی(۴۳)
خویش را بدخُو و خالی میکنی
(۴۲) حَبر: دانشمند، دانا
(۴۳) سَنی: رفیع، بلند مرتبه
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151
مردهٔ خود را رها کردهست او
مردهٔ بیگانه را جوید رَفو
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479
دیده آ، بر دیگران، نوحهگری
مدّتی بنشین و، بر خود میگِری
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214
علّتی بتّر ز پندارِ کمال
نیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۴۴)
(۴۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240
کرده حق ناموس را صد من حَدید(۴۵)
ای بسی بسته به بندِ ناپدید
(۴۵) حَدید: آهن
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219
در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۴۶)
گرچه جو صافی نماید مر تو را
(۴۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670
حکمِ حق گسترد بهرِ ما بِساط(۴۷)
که بگویید از طریقِ انبساط
(۴۷) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره
-----------
مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130
چون ملایک، گوی: لا عِلْمَ لَنا
تا بگیرد دستِ تو عَلَّمْتَنا
مانند فرشتگان بگو: «ما را دانشی نیست»
تا «جز آنچه به ما آموختی» دستِ تو را بگیرد.
قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲
Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32
« قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»
«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموختهاى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams
دم او جان دَهَدَت رُو ز نَفَخْتُ(۴۸) بپذیر
کارِ او کُنْ فَیکون است نه موقوفِ علل
(۴۸) نَفَخْتُ: دمیدم
-----------
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #400, Divan e Shams
چونکه طَبْعَت خو کند با شَرطِ تُندش بعد از آن
صد هزاران حاصلِ جان از درونت حاصل است
مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٣٢١۴
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214
طالب است و غالِب(۴۹) است آن کردگار
تا ز هستیها برآرَد او دَمار
(۴۹) غالِب: چیره، پیروز
-----------
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #400, Divan e Shams
پس تو را آیینه گردد این دلِ آهن چُنانْک
هر دَمی رویی نماید رویِ آن کو کاهِل است
مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۷۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4876
و آن سِوُم کاهلترینِ هر سه بود
صورت و معنی به کلّی او ربود
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #400, Divan e Shams
پس تو را مُطرب شود در عیش و هم ساقی شود
آن امانَت چونکه شد مَحمول، جان را حامل است
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #180
تا بِنَدْهی آن گواهی ای شهید
تو از این دهلیز کِی خواهی رهید؟
یک زمان کار است بگزار(۵۰) و بتاز
کارِ کوته را مکن بر خود دراز
خواه در صد سال، خواهی یک زمان
این امانت واگُزار و وارَهان
قرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۷۲
Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #72
«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا
وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا.»
«ما اين امانت را بر آسمانها و زمين و كوهها عرضه داشتيم، از تحمّلِ آن سر باز زدند
و از آن ترسيدند. انسان آن امانت بر دوش گرفت، كه او ستمكار و نادان بود.»
(۵۰) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن
-----------
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #400, Divan e Shams
این طبیعت کور و کَر گر نیست، پس چون آزمود؟
کاین حِجاب و حائل است، آن سوی آن چون مایِل است؟
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٣۸۴
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #384
وسوسهٔ این امتحان چون آمدت
بختِ بَد دان کآمد و گردن زدت
چون چنین وسواس دیدی، زود زود
با خدا گَرد و، در آ اندر سجود
سَجدهگَه را تَر کُن از اشکِ روان
کِای خدا تو وارَهانَم زین گمان
آن زمان کِت(۵۱) امتحان مطلوب شد
مسجدِ دینِ تو، پُرخَرّوب(۵۲) شد
(۵۱) کِت: که تو را
(۵۲) خَرّوب: بسیار تخریبکننده؛ گیاه خَرنوب که بوتهای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی برویَد آن را ویران میکند.
-------------------------
مجموع لغات:
(۱) تَعَلُّل: درنگ کردن
(۲) علّت: بیماری، مرض
(۳) زایِل: تباه، نابود، ناپدید
(۴) مَحمول: حملشده
(۵) حامل: حملکننده
(۶) خامِل: گمنام
(۷) آکِل: خورنده
(۸) حائِل: مانع و حجاب میان دو چیز
(۹) اصل: در اینجا یعنی ریشه
(۱۰) بررُسته است: روییده است.
(۱۱) طایل: وسیع، گسترده، فایده و سود؛ بی طایل، بیفایده، بیهوده
(۱۲) نَخْوَت: تکبر، خودستایی
(۱۳) شاکله: شکل، هیئت، صورت
(۱۴) تَأویل: بازگردانیدن، تفسیر کردن
(۱۵) وادانستن: بازدانستن، بازشناختن، تشخیص دادن
(۱۶) مُؤَیَّد: تأیید شده
(۱۷) اَشْهاد: جمعِ شاهد
(۱۸) اَجَل: مرگ
(۱۹) آجِل: تأخیر کننده، ضد عاجل به معنی باشتاب، کُند
(۲۰) وُثاق: خانه، اتاق
(۲۱) سِلسِله: زنجیر
(۲۲) مُتَّهَم: کسی که به او تهمت زده شده
(۲۳) پِلْپِل: فلفل
(۲۴) مَلْبس: لباس، جامه
(۲۵) ذُل: خواری و انکسار
(۲۶) مَحْلَب: جای دوشیدن شیر؛
(۲۷) مِحْلَب: ظرفی که در آن شیر بدوشند.
(۲۸) حالِب: دوشندهٔ شیر، در اینجا به معنی جویندهٔ شیر
(۲۹) تَغار: ظرف سفالی بزرگی که در آن ماست میریزند.
(۳۰) غدیر: آبگیر، برکه
(۳۱) کُدیهساز: گدایی کننده، تکدّیکننده
(۳۲) بُراق: اسب تندرو، مرکب هوشیاری، مَرکَبی که پیامبر در شب معراج بر آن سوار شد.
(۳۳) صَعب: سخت و دشوار
(۳۴) تَک: تاختن، دویدن، حمله
(۳۵) عَبَر کردن: عبور کردن و گذشتن
(۳۶) خَرّوب: بسیار خرابکننده
(۳۷) رُستَن: روییدن
(۳۸) هادِم: ویرانکننده، نابودکننده
(۳۹) دی: دیروز، روز گذشته
(۴۰) مینتان: نمیتوان
(۴۱) فِسُردن: یخ بستن، منجمد شدن
(۴۲) حَبر: دانشمند، دانا
(۴۳) سَنی: رفیع، بلند مرتبه
(۴۴) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه
(۴۵) حَدید: آهن
(۴۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد
(۴۷) بِساط: هرچیز گستردنی مانند فرش و سفره
(۴۸) نَفَخْتُ: دمیدم
(۴۹) غالِب: چیره، پیروز
(۵۰) گزاردن: انجام دادن، ادا کردن
(۵۱) کِت: که تو را
(۵۲) خَرّوب: بسیار تخریبکننده؛ گیاه خَرنوب که بوتهای بیابانی و مرتفع و خاردار است و در هر بنایی برویَد آن را ویران میکند.
----------------------------
************************
تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسان
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #400, Divan e Shams
چون نظر کردی همه اوصاف خوب اندر دل است
وین همه اوصاف رسوا معدنش آب و گل است
از هوا و شهوت ای جان آب و گل می صد شود
مشکل این ترک هوا و کاشف هر مشکل است
وین تعلل بهر ترکش دافع صد علت است
چون بشد علت ز تو پس نقل منزل منزل است
لیک شرطی کن تو با خود تا که شرطی نشکنی
ورنه علت باقی و درمانت محو و زایل است
چونکه طبعت خو کند با شرط تندش بعد از آن
صد هزاران حاصل جان از درونت حاصل است
پس تو را آیینه گردد این دل آهن چنانک
هر دمی رویی نماید روی آن کو کاهل است
پس تو را مطرب شود در عیش و هم ساقی شود
آن امانت چونکه شد محمول جان را حامل است
فارغ آیی بعد از آن از شغل و هم از فارغی
شهره گردد از تو آن گنجی که آن بس خامل است
گرچه حلواها خوری شیرین نگردد جان تو
ذوق آن برقی بود تا در دهان آکل است
این طبیعت کور و کر گر نیست پس چون آزمود
کاین حجاب و حائل است آن سوی آن چون مایل است
لیک طبع از اصل رنج و غصهها بررسته است
در پی رنج و بلاها عاشق بیطایل است
در تواضعهای طبعت سر نخوت را نگر
واندر آن کبرش تواضعهای بیحد شاکلهست
هر حدیث طبع را تو پرورشهایی بدش
شرح و تاویلی بکن وادان که این بیحائل است
هر یکی بیتی جمال بیت دیگر دان که هست
با موید این طریقت رهروان را شاغل است
ور تو را خوف مطالب باشد از اشهادها
از خدا میخواه شیرینی اجل کان آجل است
هر طرف رنجی دگرگون قرض کن آنگه برو
جز به سوی بیسویها کان دگر بیحاصل است
تو وثاق مار آیی از پی ماری دگر
غصه ماران ببینی زآنکه این چون سلسلهست
تا نگویی مار را از خویش عذری زهرناک
وآنگهت او متهم دارد که این هم باطل است
از حدیث شمس دین آن فخر تبریز صفا
آن مزاجش گرم باید کاین نه کار پلپل است
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #400, Divan e Shams
چون نظر کردی همه اوصاف خوب اندر دل است
وین همه اوصاف رسوا معدنش آب و گل است
از هوا و شهوت ای جان آب و گل می صد شود
مشکل این ترک هوا و کاشف هر مشکل است
وین تعلل بهر ترکش دافع صد علت است
چون بشد علت ز تو پس نقل منزل منزل است
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۱
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1061
پس لباس کبر بیرون کن ز تن
ملبس ذل پوش در آموختن
علم آموزی طریقش قولی است
حرفت آموزی طریقش فعلی است
فقر خواهی آن به صحبت قایم است
نه زبانت کار میآید نه دست
دانش آن را ستاند جان ز جان
نه ز راه دفتر و نه از زبان
در دل سالک اگر هست آن رموز
رمزدانی نیست سالک را هنوز
تا دلش را شرح آن سازد ضیا
پس الم نشرح بفرماید خدا
قرآن کریم، سورهٔ انشراح (۹۴)، آیات ۱ تا ۳
Quran, Ash-Sharh(#94), Line #1-3
«أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ. وَوَضَعْنَا عَنْکَ وِزْرَکَ. الَّذِی أَنْقَضَ ظَهْرَکَ.»
«آيا سينهات را برايت نگشوديم؟ و بار گرانَت را از پشتت برنداشتيم؟
بارى كه بر پشتِ تو سنگينى مىكرد؟»
که درون سینه شرحت دادهایم
شرح اندر سینهات بنهادهایم
تو هنوز از خارج آن را طالبی
محلبی از دیگران چون حالبی
چشمه شیرست در تو بیکنار
تو چرا می شیر جویی از تغار
منفذی داری به بحر ای آبگیر
ننگ دار از آب جستن از غدیر
که الم نشرح نه شرحت هست باز
چون شدی تو شرحجو و کدیهساز
درنگر در شرح دل در اندرون
تا نیاید طعنه لاتبصرون
قرآن کریم، سورهٔ ذاریات(۵۱)، آیهٔ ۲۱
Quran, Adh-Dhaariyat(#51), Line #21
«وَفِي أَنْفُسِكُمْ ۚ أَفَلَا تُبْصِرُونَ»
«و نيز در وجود خودتان. آيا نمىبينيد؟»
قرآن کریم، سورهٔ واقعه(۵۶)، آیهٔ ۸۵
Quran, Al-Waaqia(#56), Line #85
«وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْكُمْ وَلَٰكِنْ لَا تُبْصِرُونَ»
«ما از شما به او نزديكتريم ولى شما نمىبينيد.»
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۸۶۲
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #862, Divan e Shams
قومی که بر براق بصیرت سفر کنند
بی ابر و بیغبار در آن مه نظر کنند
در دانههای شهوتی آتش زنند زود
وز دامگاه صعب به یک تک عبر کنند
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۳۷۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1376
گفت نامت چیست برگو بیدهان
گفت خروب است ای شاه جهان
گفت اندر تو چه خاصیت بود
گفت من رستم مکان ویران شود
من که خروبم خراب منزلم
هادم بنیاد این آب و گلم
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۵۵۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #550
چون ز زنده مرده بیرون میکند
نفس زنده سوی مرگی میتند
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۷
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #367, Divan e Shams
دل آمد و دی به گوش جان گفت
ای نام تو اینکه مینتان گفت
درنده آنکه گفت پیدا
سوزنده آنکه در نهان گفت
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #3013, Divan e Shams
یار در آخرزمان کرد طربسازیی
باطن او جد جد ظاهر او بازیی
جمله عشاق را یار بدین علم کشت
تا نکند هان و هان جهل تو طنازیی
در حرکت باش از آنک آب روان نفسرد
کز حرکت یافت عشق سر سراندازیی
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196
تا کنی مر غیر را حبر و سنی
خویش را بدخو و خالی میکنی
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151
مرده خود را رها کردهست او
مرده بیگانه را جوید رفو
مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479
دیده آ بر دیگران نوحهگری
مدتی بنشین و بر خود میگری
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214
علتی بتر ز پندار کمال
نیست اندر جان تو ای ذودلال
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240
کرده حق ناموس را صد من حدید
ای بسی بسته به بند ناپدید
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219
در تگ جو هست سرگین ای فتی
گرچه جو صافی نماید مر تو را
مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670
حکم حق گسترد بهر ما بساط
که بگویید از طریق انبساط
مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۱۳۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1130
چون ملایک گوی لا علم لنا
تا بگیرد دست تو علمتنا
مانند فرشتگان بگو ما را دانشی نیست
تا جز آنچه به ما آموختی دست تو را بگیرد
قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۳۲
Quran, Al-Baqarah(#2), Line #32
« قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ.»
«گفتند: منّزهى تو. ما را جز آنچه خود به ما آموختهاى دانشى نيست. تويى داناى حكيم.»
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۴۴
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1344, Divan e Shams
دم او جان دهدت رو ز نفخت بپذیر
کار او کن فیکون است نه موقوف علل
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #400, Divan e Shams
چونکه طبعت خو کند با شرط تندش بعد از آن
صد هزاران حاصل جان از درونت حاصل است
مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ٣٢١۴
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214
طالب است و غالب است آن کردگار
تا ز هستیها برآرد او دمار
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #400, Divan e Shams
پس تو را آیینه گردد این دل آهن چنانک
هر دمی رویی نماید روی آن کو کاهل است
مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۷۶
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4876
و آن سوم کاهلترین هر سه بود
صورت و معنی به کلی او ربود
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #400, Divan e Shams
پس تو را مطرب شود در عیش و هم ساقی شود
آن امانت چونکه شد محمول جان را حامل است
مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۸۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #180
تا بندهی آن گواهی ای شهید
تو از این دهلیز کی خواهی رهید
یک زمان کار است بگزار و بتاز
کار کوته را مکن بر خود دراز
خواه در صد سال خواهی یک زمان
این امانت واگزار و وارهان
قرآن کریم، سورهٔ احزاب (۳۳)، آیهٔ ۷۲
Quran, Al-Ahzaab(#33), Line #72
«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا
وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا.»
«ما اين امانت را بر آسمانها و زمين و كوهها عرضه داشتيم، از تحمّلِ آن سر باز زدند
و از آن ترسيدند. انسان آن امانت بر دوش گرفت، كه او ستمكار و نادان بود.»
مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۰۰
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #400, Divan e Shams
این طبیعت کور و کر گر نیست پس چون آزمود
کاین حجاب و حائل است آن سوی آن چون مایل است
مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٣۸۴
Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #384
وسوسه این امتحان چون آمدت
بخت بد دان کامد و گردن زدت
چون چنین وسواس دیدی زود زود
با خدا گرد و در آ اندر سجود
سجدهگه را تر کن از اشک روان
کای خدا تو وارهانم زین گمان
آن زمان کت امتحان مطلوب شد
مسجد دین تو پرخروب شد
Sign in or sign up to post comments.