برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۲۴ بر روی این لینک کلیک کنید.

برای دستیابی به فایل صوتی برنامه ۹۲۴ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.

PDF متن نوشته شده برنامه با فرمت

تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت 

تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  

خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتی

خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویری

فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)

فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۲۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)

برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

بیار باده که اندر خمارِ خمّارم(۱)

خدا گرفت مرا، زان چنین گرفتارم

بیار جامِ شرابی که رشکِ خورشید است

به جانِ عشق که از غیرِ عشق بیزارم

بیار آنکه اگر جان بخوانمش حیف است

بدان سبب که ز جان دردهایِ سر دارم

بیار آنکه نگنجد درین دهان نامش

که می‌شکافد ازو شقّه‌هایِ(۲) گفتارم

بیار آنکه چو او نیست، گولم و نادان

چو با ویم مَلِکِ گُربُزان(۳) و طرّارم

بیار آنکه دمی کز سرم شود خالی

سیاه و تیره شوم، گوییا ز کفّارم(۴)

بیار آنکه رهاند ازین بیار و میار

بیار زود و مگو دفع(۵) کز کجا آرم

بیار و بازرهان سقفِ آسمان‌ها را

شبِ دراز ز دود و فغان بسیارم

بیار آنکه پسِ مرگِ من هم از خاکم

به شکر و گفت درآرد مثالِ نجّارم(۶)

بیار می که امینِ مِی‌اَم مثالِ قدح

که هرچه در شکمم رفت، پاک بسپارم

نجار گفت پسِ مرگ کاشکی قومم

گشاده دیده بُدندی ز ذوقِ اسرارم

به استخوان و به خونم نظر نکردندی

به روح شاهِ عزیزم، اگر به تن خوارم

چه نردبان که تراشیده‌ام منِ نجّار

به بامِ هفتم گردون رسید رفتارم

مسیح وار شدم من، خَرَم بماند به زیر

نه در غمِ خَرَم و نی به گوشِ خروارم

بلیس وار ز آدم مبین تو آب و گلی

ببین که در پسِ گِل صد هزار گلزارم

طلوع کرد ازین لحم شمسِ تبریزی

که آفتابم و سر زین وَحَل(۷) برون آرم

غلط مشو، چو وَحَل دررویم دیگر بار

که برقرارم و زین روی پوش در عارم

به هر صبوح درآیم به کوریِ کوران

برایِ کور، طلوع و غروب نگذارم

(۱) خمّار: می‌فروش، پیر کامل

(۲) شقّه: پاره، تکّه

(۳) گُربُز: افراد حیله‌گر و مکّار، دزد

(۴) کُفر: ظلمت و سیاهی

(۵) دفع: واپس زدن، بهانه آوردن

(۶) نجّار: مراد حبیب نجّار است که در انطاکیه می‌زیست، چون پیامبرانی را که خداوند به مردم آن شهر مبعوث کرده بود و 

مردم انکارشان می‌کردند، مورد تأیید قرار داد، مردم هلاکش کردند. چون به بهشت رفت، می‌گفت: کاش مردم می‌دانستند 

که خداوند چه نعمت‌هایی به من عطا کرد و ایمان می‌آوردند. (سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۱۳ و بعد)

(۷) وَحَل: گِل

------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

بیار باده که اندر خمارِ خمّارم

خدا گرفت مرا، زان چنین گرفتارم

بیار جامِ شرابی که رشکِ خورشید است

به جانِ عشق که از غیرِ عشق بیزارم

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۸۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1687

گفت: می‌دانم سبب این نیش را

می‌شناسم من گناهِ خویش را

من شکستم حرمتِ اَیمانِ(۸) او

پس یمینم(۹) بُرد دادِستانِ او

من شکستم عهد و، دانستم بَدست

تا رسید آن شومیِ جُرأت به دست

(۸) اَیْمانِ: جمع یمین، سوگند

(۹) یَمین: دست راست

------------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۶۹۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1692

وآن که او دانست، او فرمان‌رواست

با خدا سامانِ پیچیدن کجاست؟

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2259

این خُمارِ غم، دلیلِ آن شده‌‌ست

که بِدان مفقود، مستیّ‌ات بُده‌‌ست

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۸۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3182

فعلِ توست این غُصّه‌هایِ دَم‌به‌دَم

این بُوَد معنیِّ قَدْ جَفَّ‌الْقَلَم

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۲۱۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3214

طالب است و غالب است آن کردگار

تا ز هستی‌ها بر آرَد او دَمار

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۵۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3056, Divan e Shams

قضا که تیرِ حوادث به تو همی‌انداخت

تو را کُند به عنایت از آن سپس سِپَری‏

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۱۱۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1113

هرچه صورت می‌‌وسیلت سازدش

زان وسیلت بحر، دُور اندازدش

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۶۹۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #690

کارگاهِ صُنع(۱۰) حق چون نیستی است

پس برونِ کارگه بی‏قیمتی است

(۱۰) صُنع: آفریدگاری

------------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053

نفس و شیطان، هر دو یک تن بوده‌اند

در دو صورت خویش را بنموده‌اند

چون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدند

بهر حکمت‌هاش دو صورت شدند

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۰۶۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1067

که درونِ سینه شرحت داده‌ایم

شرح اَندر سینه‌ات بِنهاده‌ایم

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466

عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویش

با‌خبر گشتند از مولایِ خویش

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ٣٠٧٣

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3073

قفلِ زَفتَست و، گشاینده خدا

دست در تسلیم زن و اندر رضا

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۰۱۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 3013, Divan e Shams

یار در آخر زمان کرد طَرَب سازیی

باطنِ او جِدِّ جِد، ظاهرِ او بازیی

جملهٔ عشّاق را یار بدین عِلم کُشت

تا نکُند هان و هان، جهلِ تو طنّازیی

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 71, Divan e Shams

اگر نه عشقِ شمس‌الدین بُدی در روز و شب ما را

فراغت‌ها کجا بودی ز دام و از سبب ما را؟!

بت شهوت برآوردی، دَمار از ما ز تابِ خود

اگر از تابش عشقش، نبودی تاب و تب، ما را

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 560, Divan e Shams

عاشقِ دلبرِ مرا شرم و حیا چرا بُوَد؟

چونکه جمال این بُوَد، رسمِ وفا چرا بُوَد؟

لذّتِ بی‌کرانه‌ای است، عشق شده‌ست نامِ او

قاعده خود شکایت است، ور نه جفا چرا بُوَد؟

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۱۹۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3196

تا کنی مر غیر را حَبْر(۱۱) و سَنی(۱۲)

خویش را بدخُو و خالی می‌کنی

(۱۱) حَبر: دانشمند، دانا

(۱۲) سَنی: رفیع، بلند مرتبه

------------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۵۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #151

مردهٔ خود را رها کرده‌ست او

مردهٔ بیگانه را جوید رَفو

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۴۷۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #479

دیده آ، بر دیگران، نوحه‌گری

مدّتی بنشین و، بر خود می‌گِری

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۳۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #338

چون فدایِ بی‌وفایان می‌شوی

از گُمانِ بَد، بدان سو می‌روی؟

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۸۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #840

جهد فرعونی، چو بی‌توفیق بود

هرچه او می‌دوخت، آن تفتیق(۱۳) بود

(۱۳) تَفتیق: شکافتن

------------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۱۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2515

چشم بر اسباب از چه دوختیم؟

گر ز خوش‌چشمان، کَرَشم(۱۴) آموختیم

هست بر اسباب، اسبابی دگر

در سبب منگر، در آن افگن نظر

انبیا در قطعِ اسباب آمدند

معجزاتِ خویش بر کیوان زدند(۱۵)

(۱۴) کَرَشم: مخفّف کرشمه، ناز و غمزه و اشاره به چشم و ابرو، تجّلیِ جلالیِ حضرت حق تعالی

(۱۵) بر کیوان زدند: به عالی‌ترین مرتبه آسمان رساندند.

------------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۵۲۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2520

جمله قرآن هست در قطعِ سبب

عِزِّ درویش و، هلاکِ بولهب

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۳۱۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2313

چشم‌ بندِ خلق، جز اسباب نیست  

 هر که لرزد بر سبب، ز اصحاب نیست

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۶۲۶ 

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1626

کارِ من بی علّت است و مُستقیم

هست تقدیرم نه علّت، ای سَقیم(۱۶)

عادتِ خود را بگردانم به وقت

این غبار از پیش، بنشانم به وقت

(۱۶) سَقیم: بیمار

------------

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۳۸۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1381

حق، قدم بر وی نَهَد از لامکان

آنگه او ساکن شود از کُنْ فَكان

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۶۷۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4678

چون به من زنده شود این مُرده‌تن

جانِ من باشد که رُو آرَد به من

من کنم او را ازین جان محتشم

جان که من بخشم، ببیند بخششم

جانِ نامحرم نبیند رویِ دوست

جز همآن جان کاَصلِ او از کویِ اوست

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵۷۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #574

من نمی‌گویم مرا هدیه دهید

بلکه گفتم لایقِ هدیه شوید

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۳۶۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2363

کورم از غیرِ خدا، بینا بدو

مقتضایِ(۱۷) عشق این باشد بگو

(۱۷) مقتضا: لازمه، اقتضا شده

------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۳۶۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 368, Divan e Shams

از هر جهتی تو را بَلا داد

تا بازکِشد به بی‌جَهاتَت(۱۸)

(۱۸) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی

------------

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۲۶۷۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #2670

حکمِ حق گُسترد بهرِ ما بِساط(۱۹)

که: بگویید از طریقِ اِنبساط 

(۱۹) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره

------------

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۲۴۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3246

ای بسا کفّار را سودایِ دین

بندِ او ناموس و کِبر و آن و این

بندِ پنهان، لیک از آهن بَتَر

بندِ آهن را بِدَرّانَد تبر

بندِ آهن را توان کردن جدا

بند غیبی را نداند کس دوا

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۱۳۶۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #1366

ای بسا سرمستِ نار و نارجُو

خویشتن را نورِ مطلق داند او

جز مگر بندهٔ خدا، یا جذبِ حق

با رهش آرَد، بگردانَد ورق

تا بداند کآن خیالِ نارِیه(۲۰)

در طریقت نیست اِلّا عارِیه(۲۱)

(۲۰) نارِیه: آتشین

(۲۱) عارِیه: قرضی

------------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۲۱۴۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #2146

از همه اوهام و تصویرات، دور

نورِ نورِ نورِ نورِ نورِ نور

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۰۷۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3072

اُذْکُروا الله کار هر اوباش نیست

اِرْجِعی بر پای هر قَلّاش(۲۲) نیست

لیک تو آیِس مشو، هم پیل باش

ور نه پیلی، در پی تبدیل باش

(۲۲) قَلاش: بیکاره، ولگرد، مُفلس

------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۰۰۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2002, Divan e Shams

تو سبب‌سازی و داناییِ آن سلطان بین

آنچه ممکن نَبُوَد در کفِ او امکان بین

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۱۵۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3157

گفت: زین پس من تو را بینم همه

ننگرم سویِ سبب و آن دَمدَمه(۲۳)

گویدش: رُدُّوا لَعادُوا(۲۴)، کارِ توست

ای تو اندر توبه و میثاق، سُست

لیک من آن ننگرم، رحمت کنم

رحمتم پُرّست، بر رحمت تنم

ننگرم عهدِ بَدت، بِدْهم عطا

از کَرَم، این دَم چو می‌خوانی مرا

(۲۳) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب

(۲۴) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده‌اند، باز گردند.

------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 108, Divan e Shams

به برجِ دل رسیدی بیست(۲۵) اینجا

چو آن مَه را بدیدی بیست اینجا

بسی این رختِ خود را هر نواحی

ز نادانی کشیدی بیست اینجا

بشد عمری و از خوبیِّ آن مه

به هر نوعی شنیدی بیست اینجا

(۲۵) بیست: بایست، توقّف کن

------------

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۸۵۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #856

هیچ سودی نیست، کودک نیستم

تا به زرّ و سیم حَیران بیستم

تا نیآری سجده، نَرْهی ای زبون

گر بپیمایی تو مسجد را به کون

مولوی، مثنوی،‌ دفتر ششم، بیت ۱۴۶۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1460

چون غبارِ نقش دیدی، باد بین

کف چو دیدی، قُلْزُمِ ایجاد بین

هین ببین کز تو نظر آید به کار

باقیت شَحمیّ(۲۶) و لَحمی(۲۷) پود و تار

شَحمِ تو در شمع‌ها نفزود تاب

لَحمِ تو مَخمور را نامد کباب

در گداز این جمله تن را در بَصَر

در نظر رو، در نظر رو، در نظر

یک نظر دو گز همی‌بیند ز راه

یک نظر دو کون دید و روی شاه

در میانِ این دو فرقی بی‌شمار

سُرمه جو، وَاللهُ اَعلَم بِالسِّرار

میان این دو چشم، تفاوت بسیار است. جویای سُرمه باش. یعنی خواهان 

معرفت و هدایت الهی باش. و خداوند به اسرار نهان داناتر است.

(۲۶) شَحْم: پیه

(۲۷) لَحْم: گوشت

------------

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۵۷۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #577

گفت و گویِ ظاهر آمد چون غبار

مدّتی خاموش خُو کُن هوش‌دار

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۰۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 108, Divan e Shams

ببین آن حُسن را کز دیدنِ او

بَدید و نابَدیدی بیست اینجا

به سینهٔ تو که آن پستانِ شیرست

که از شیرش چشیدی بیست اینجا

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۴۲۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3426

بشنو اَلفاظِ حکیمِ پَرده‌ای

سر همآنجا نِهْ که باده خَورده‌ای

مست از میخانه‌ای چون ضال(۲۸) شد

تَسْخُر و بازیچهٔ اطفال شد

می‌فُتد این سو آن سو هر رهی

در گِل و، می‌خنددش هر اَبلهی

(۲۸) ضالّ: گمراه، در اینجا کسی که راه منزلش را گم کرده باشد.

------------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۵۶۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #560

کز تناقضهایِ دل، پُشتم شکست

بر سرم جانا بیا می‌مال دست

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۳۶۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3364

« دعوی کردنِ آن شخص که: خدای تعالی مرا نمی‌گیرد به گناه 

و جواب گفتنِ شعیب، او را.»

آن یکی می‌گفت در عهدِ شُعَیب

که خدا از من بسی دیده‌ست عیب

چند دید از من گناه و جُرم‌ها

وز کَرَم یزدان نمی‌گیرد مرا

حق تعالیٰ گفت در گوشِ شُعَیب

در جوابِ او فَصیح از راهِ غیب

که بگفتی چند کردم من گناه

وز کَرَم نگرفت در جرمم اِله

عکس می‌گویی و مقلوب، ای سَفیه(۲۹)

ای رها کرده ره و، بگرفته تیه(۳۰)

چند چندت گیرم و، تو بی‌خَبَر

در سَلاسِل(۳۱) مانده‌ای پا تا به سر

زنگِ تُو بر تُوت ای دیگِ سیاه

کرد سیمای درونت را تباه

بر دلت زنگار بر زنگارها

جمع شد، تا کور شد ز اسرارها

گر زند آن دود بر دیگِ نُوی

آن اثر بنماید ار باشد جُوی

زآنکه هر چیزی به ضِد پیدا شود

بر سپیدی آن سیَه رسوا شود

چون سیه شد دیگ، پس تاثیرِ دود

بعد از این بر وی که بیند زود زود؟

مردِ آهنگر که او زنگی(۳۲) بُوَد

دود را با رُوش هم‌رنگی بُوَد

مردِ رومی کو کند آهنگری

رویش اَبلَق(۳۳) گردد از دودآوری

پس بداند زود تاثیرِ گناه

تا بنالد زود گوید: ای اِله

چون کند اِصرار و بد پیشه کند

خاک اندر چشمِ اندیشه کند

توبه نندیشد دگر، شیرین شود

بر دلش آن جُرم، تا بی‌دین شود

آن پشیمانی و یارب رفت ازو

شِست(۳۴) بر آیینه زنگِ پنج تُو(۳۵)

آهنش را زنگ‌ها خوردن گرفت

گوهرش را زنگ، کم کردن گرفت

چون نویسی کاغذِ اِسپید بر

آن نبشته خوانده آید در نظر

چون نویسی بر سرِ بنْوشته خط

فهم ناید، خواندنش، گردد غلط

کان سیاهی بر سیاهی اوفتاد

هر دو خط شد کور و، معنیّی نداد

ور سوم‌باره نویسی بَر سَرش

پس سیه کردی چو جانِ کافرش

پس چه چاره جز پناهِ چاره‌گر؟

ناامیدی مسّ و، اِکسیرش(۳۶) نظر

ناامیدی‌ها به پیشِ او نهید

تا ز دردِ بی‌دوا بیرون جهید

چون شُعَیب این نکته‌ها با وی بگفت

زآن دَمِ جان در دلِ او گُل شکفت

جانِ او بشنید وَحیِ آسمان

گفت: اگر بگْرفت ما را، کو نشان؟

گفت: یا رَب دفعِ من می‌گوید(۳۷) او

آن گرفتن را نشان می‌جُوید او

گفت: سَتّارم(۳۸)، نگویم رازهاش

جز یکی رمز از برای اِبتِلاش(۳۹)

یک نشانِ آنکه می‌گیرم ورا

آنکه طاعت دارد از صوم(۴۰) و دعا

وز نماز و از زَکات و غیرِ آن

لیک یک ذَرّه ندارد ذوقِ جان

می‌کند طاعات و افعالِ سَنی(۴۱)

لیک یک ذره ندارد چاشنی

طاعتش نَغزست و، معنی نَغز(۴۲) نی

جَوزها(۴۳) بسیار و، در وی مغز نی

ذوق باید، تا دهد طاعات، بَر(۴۴)

مغز باید، تا دهد دانه، شَجَر(۴۵)

دانهٔ بی‌مغز کی گردد نهال؟

صورتِ بی‌جان نباشد جُز خیال

(۲۹) سَفیه: نادان

(۳۰) تیه: بیابان

(۳۱) سَلاسِل: زنجیرها، جمع سلسله

(۳۲) زنگی: سیاه پوست

(۳۳) اَبلَق: هر چیز دورنگ، سیاه و سپید

(۳۴) شِست: مخفف نشست

(۳۵) پنج تُو: پنج لا، بی‌نهایت

(۳۶) اِکسیر: کیمیا

(۳۷) دفع ‌گفتن: جواب رد دادن

(۳۸) سَتار: بسیار پوشاننده

(۳۹) اِبتِلا: سختی، آزمایش، امتحان

(۴۰) صوم: روزه

(۴۱) سَنی: بلند، رفیع

(۴۲) نَغز: خوب، نیکو، لطیف

(۴۳) جَوز: گردو

(۴۴) بَر: بار درخت، میوه

(۴۵) شَجَر: درخت

------------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۰۵۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1057

گر برویَد، ور بریزد صد گیاه

عاقبت بر رویَد آن کِشتهٔ اله

کِشتِ نو کارید بر کِشتِ نخست

این دوم فانی است و آن اوّل دُرُست

کِشتِ اول کامل و بُگزیده است

تخمِ ثانی فاسد و پوسیده است

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

بیار باده که اندر خمارِ خمّارم

خدا گرفت مرا، زان چنین گرفتارم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۹۶۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 2965, Divan e Shams

گفتم: چو چرخِ گردان، والَله که بی‌قرارم

گفت: ار چه بی‌قراری، نی بی‌قرارِ مایی

مولوی،‌ مثنوی، دفتر ششم، بیت ۸۳۴

 Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #834

از ملولی کاله(۴۶) می‌خواهد ز تو

نیست آن کس مشتری و کاله‌جو

کاله را صد بار دید و باز داد

جامه کی پیمود(۴۷) او؟ پیمود باد(۴۸)

(۴۶) کاله: کالا، متاع

(۴۷) جامه پیمودن: در اینجا به معنی لباس خریدن

(۴۸) باد پیمودن: تعبیری است از بیهوده کاری

------------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۴۵۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3457

یا تو پنداری که تو نان می‌خوری

زَهرِ مار و کاهشِ جان می‌خوری

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1475

این قدر گفتیم، باقی فکر کن

فکر اگر جامد بُوَد، رَوْ ذکر کن

ذکر آرد فکر را در اِهتزاز(۴۹) 

ذکر را خورشیدِ این افسرده ساز

(۴۹) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود

------------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۰۷۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3076

چون فراموش خودی، یادت کنند

بنده گشتی، آنگه آزادت کنند

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

بیار جامِ شرابی که رشکِ خورشید است

به جانِ عشق که از غیرِ عشق بیزارم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1458, Divan e Shams

جانِ من و جان تو، گویی که یکی بوده‌ست

سوگند بدین یک جان، کز غیرِ تو بیزارم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

بیار آنکه چو او نیست، گولم و نادان

چو با ویم مَلِکِ گُربُزان و طرّارم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۶۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 563, Divan e Shams

دلا نزدِ کسی بنشین که او از دل خبر دارد

به زیرِ آن درختی رو که او گُل‌های تر دارد

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۶۴۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #649

اختیار آن را نکو باشد که او

مالکِ خود باشد اندر اِتَّقُوا(۵۰)

چون نباشد حفظ و تقوی، زینهار(۵۱)

دور کن آلت، بینداز اختیار

(۵۰) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.

(۵۱) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه

------------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۹۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #1958

هر ندایی که تو را بالا کشید

آن ندا می‌دان که از بالا رسید

هر ندایی که تو را حرص آورد

بانگِ گرگی دان که او مَردُم دَرَد

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

بیار آنکه دمی کز سرم شود خالی

سیاه و تیره شوم، گوییا ز کفّارم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۸۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 682, Divan e Shams

یکی لحظه از او دوری نباید

کز آن دوری خرابی‌ها فزاید

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

بیار آنکه رهاند ازین بیار و میار

بیار زود و مگو دفع کز کجا آرم

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #362

رَوْح(۵۲) خواهی، جُبّه(۵۳) بشکاف ای پسر

تا از آن صَفْوَت(۵۴) برآری زود سر

(۵۲) رَوح: آسودگی، آسایش

(۵۳) جُبّه: جامۀ گشاد و بلند که روی جامه‌های دیگر بر تن کنند، خِرقه

(۵۴) صَفوَت: پاکیزگی و خلوص

------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

بیار و بازرهان سقفِ آسمان‌ها را

شبِ دراز ز دود و فغان بسیارم

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۴۶۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4461

در خزان و باد خوف حق گریز(۵۵)

آن شقایق‌های پارین(۵۶) را بریز

این شقایق منعِ نو اشکوفه‌هاست

که درختِ دل برایِ آن نماست(۵۷)

(۵۵) گریز: فرار کن

(۵۶) پارین: پارسال، پارینه

(۵۷) نَما: رشد و نموّ

------------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۷۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1473

سایل آن باشد که مالِ او گداخت

قانع آن باشد که جسمِ خویش باخت

پس ز درد اکنون شکایت بر مَدار

کوست سویِ نیست اسبی راهوار

این قدر گفتیم، باقی فکر کن

فکر اگر جامد بُوَد، رَوْ ذکر کن

ذکر آرد فکر را در اِهتزاز(۵۸)

ذکر را خورشیدِ این افسرده ساز

اصل، خود جذب است لیک ای خواجه‌تاش

کار کن، موقوفِ آن جذبه مباش

زانک تَرکِ کار چون نازی بُوَد

ناز کی در خوردِ جانبازی بُوَد؟

نه قبول اندیش، نه رَد ای غلام

امر را و نهی را می‌بین مُدام

مرغِ جذبه ناگهان پَرَّد ز عُش(۵۹)

چون بدیدی صبح، شمع آنگه بکُش

چشمها چون شد گذاره(۶۰)، نورِ اوست

مغزها می‌بیند او در عینِ پوست

بیند اندر ذَرّه خورشیدِ بقا

بیند اندر قطره، کُلِّ بحر را

(۵۸) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود

(۵۹) عُش: آشیانهٔ پرندگان

(۶۰) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.

------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

بیار آنکه پسِ مرگِ من هم از خاکم

به شکر و گفت درآرد مثالِ نجّارم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۷۶۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 762, Divan e Shams

بخور آن را که رسیدت، مَهِل(۶۱) از بهرِ ذخیره

که تو بر جویِ روانی، چو بخوردی دگر آید

(۶۱) هلیدن: گذاشتن، ترک کردن

------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 537, Divan e Shams

ای دل از این سرمست شو، هر جا روی، سرمست رو

تو دیگران را مست کن، تا او تو را دیگر دهد

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۶۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #363

بسط دیدی، بسطِ خود را آب دِه

چون برآید میوه، با اصحاب دِه

مولوی، مثنوی، دفتر اول، بیت ۱۷۹۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1795

دِه زکاتِ روی خوب، ای خوب‌رو

شرحِ جانِ شرحه شرحه، بازگو

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

بیار می که امینِ مِی‌اَم مثالِ قدح

که هرچه در شکمم رفت، پاک بسپارم

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۶۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #637

رَوْ سرافیلی شو اندر امتیاز

در دَمَندهٔ روح و مست و مست‌ساز

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

نجار گفت پسِ مرگ کاشکی قومم

گشاده دیده بُدندی ز ذوقِ اسرارم

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۰۱۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2012

ختم کرده قهرِ حق بر دیده‌ها

که نبیند ماه را، بیند سُها(۶۲)

ذرّه‌یی را بیند و خورشید نَی 

لیک از لطف و کرم نومید نَی

کاروان ها بی‌نوا وین میوه‌ها

پخته می‌ریزد، چه سِحرست ای خدا؟

سیبِ پوسیده همی‌چیدند خلق

درهم افتاده به یغما خشک‌حلق

گفته هر برگ و شکوفهٔ آن غُصون

دَم به دَم یالَیْتَ قَوْمی یَعْلَمُون

هر برگ و شکوفهٔ آن شاخه ها از روی تأسّف، دم به دم می گفت:

ای کاش قومِ من می دانستند.

(۶۲) سُها: ستاره‌ای کم‌نور در دُبِّ اصغر

------------

مولوی،‌ مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۲۰

 Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4120

نعرهٔ لا ضَیْر بشنید آسمان

چرخ، گویی شد پیِ آن صَولَجان(۶۳)

ضربتِ فرعون ما را نیست ضَیر

لطفِ حق غالب بُوَد بر قهرِ غیر

گر بدانی سِرِّ ما را ای مُضِلّ

می‌رهانیمان ز رنج ای کورْدل

هین بیا زین سو ببین کین اَرغَنون

می‌زند یا لَیتَ قَومی یَعلَمُون

(۶۳) صَولَجان: معَّرب چوگان

------------

 مولوی، مثنوی، دفتر چهارم،‌ بیت ۲۵۱۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2519

یا بُوَد کز عکسِ آن جُوهای خَمر

مست گردم، بو بَرَم از ذوقِ اَمر

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

به استخوان و به خونم نظر نکردندی

به روح شاهِ عزیزم، اگر به تن خوارم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

چه نردبان که تراشیده‌ام منِ نجّار

به بامِ هفتم گردون رسید رفتارم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۴۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1948, Divan e Shams

نردبان حاصل کنید از ذِی المَعارِجْ(۶۴)، بر روید

تَعْرُجُ الرُّوحُ اِلَیْهِ وَ المَلایِک اَجْمَعُون

فرشتگان و جبرئیل، همه به جانب او فرا می‌روند. (سوره معارج (۷۰) ، آيه ۴)

کی تراشد نردبان چرخ نجار خیال؟

ساخت معراجش(۶۵) یَدِ کُلٌّ اِلَیْنَا راجِعُون

همه به نزد ما باز میگردند. (سوره انبیا (۲۱)، آيه ۹۳)

(۶۴) ذِی المَعارِجْ: صاحب مراتب بالا، خدای تعالیٰ

(۶۵) معراج: عروج، بالا رفتن

------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

مسیح وار شدم من، خَرَم بماند به زیر

نه در غمِ خَرَم و نی به گوشِ خروارم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۳۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1332, Divan e Shams

 یارِ منی، زود فرو جه ز خر

خر بفروش و بِرَهان بی‌درنگ

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

بلیس وار ز آدم مبین تو آب و گلی

ببین که در پسِ گِل صد هزار گلزارم

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۵۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4053

نفس و شیطان، هر دو یک تن بوده‌اند

در دو صورت خویش را بنموده‌اند

چون فرشته و عقل، که ایشان یک بُدند

بهر حکمت‌هاش دو صورت شدند

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

طلوع کرد ازین لحم شمسِ تبریزی

که آفتابم و سر زین وَحَل برون آرم

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۵۷۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4579

ما رَمَیْتَ اِذْ رَمَیْتی، فتنه‌ای

صد هزاران خرمن اندر حَفْنه‌ای(۶۶)

قرآن كريم، سورهٔ انفال (۸)، آيهٔ ۱۷ 

 Quran, Al-Anfaal(#8), Line #17

«مَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ.»

«ای پیامبر، تو تیر نپراندی آنگاه که تیر پراندی 

بلکه این خدا بود که تیر (به سوی مشرکان) پراند.»

آفتابی در یکی ذرّه نهان

ناگهان آن ذرّه بگشاید دهان

ذرّه ذرّه گردد افلاک و زمین

پیشِ آن خورشید، چون جَست از کَمین(۶۷)

این چنین جانی چه درخوردِ تن است؟

هین بشو ای تن از این جان هر دو دست

ای تنِ گشته وِثاقِ(۶۸) جان، بس است

چند تانَد بحر در مَشکی نشست؟

(۶۶) حَفْنه: مشتی از گندم و جو و نظیرِ آن

(۶۷) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه

(۶۸) وِثاق: اتاق

------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

غلط مشو، چو وَحَل دررویم دیگر بار

که برقرارم و زین روی پوش در عارم

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۵۱۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #519

هر که در رُستا(۶۹) بُوَد روزیّ و شام

تا به ماهی عقلِ او نَبْوَد تمام

(۶۹) رُستا: روستا

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۷۳۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) # 1737, Divan e Shams

به هر صبوح درآیم به کوریِ کوران

برایِ کور، طلوع و غروب نگذارم

------------------------

مجموع لغات:

(۱) خمّار: می‌فروش، پیر کامل

(۲) شقّه: پاره، تکّه

(۳) گُربُز: افراد حیله‌گر و مکّار، دزد

(۴) کُفر: ظلمت و سیاهی

(۵) دفع: واپس زدن، بهانه آوردن

(۶) نجّار: مراد حبیب نجّار است که در انطاکیه می‌زیست، چون پیامبرانی را که خداوند به مردم آن شهر مبعوث کرده بود و 

مردم انکارشان می‌کردند، مورد تأیید قرار داد، مردم هلاکش کردند. چون به بهشت رفت، می‌گفت: کاش مردم می‌دانستند 

که خداوند چه نعمت‌هایی به من عطا کرد و ایمان می‌آوردند. (سورهٔ یس (۳۶)، آیهٔ ۱۳ و بعد)

(۷) وَحَل: گِل

(۸) اَیْمانِ: جمع یمین، سوگند

(۹) یَمین: دست راست

(۱۰) صُنع: آفریدگاری

(۱۱) حَبر: دانشمند، دانا

(۱۲) سَنی: رفیع، بلند مرتبه

(۱۳) تَفتیق: شکافتن

(۱۴) کَرَشم: مخفّف کرشمه، ناز و غمزه و اشاره به چشم و ابرو، تجّلیِ جلالیِ حضرت حق تعالی

(۱۵) بر کیوان زدند: به عالی‌ترین مرتبه آسمان رساندند.

(۱۶) سَقیم: بیمار

(۱۷) مقتضا: لازمه، اقتضا شده

(۱۸) بی‌جَهات: موجودی که برتر از جا و جهت است، عالَم الهی

(۱۹) بِساط: هر چیز گستردنی مانند فرش و سفره

(۲۰) نارِیه: آتشین

(۲۱) عارِیه: قرضی

(۲۲) قَلاش: بیکاره، ولگرد، مُفلس

(۲۳) دَمدَمه: شهرت، آوازه، مکر و فریب

(۲۴) رُدُّوا لَعادُوا: اگر آنان به این جهان برگردانده شوند، دوبار به آنچه که از آن نهی شده‌اند، باز گردند.

(۲۵) بیست: بایست، توقّف کن

(۲۶) شَحْم: پیه

(۲۷) لَحْم: گوشت

(۲۸) ضالّ: گمراه، در اینجا کسی که راه منزلش را گم کرده باشد.

(۲۹) سَفیه: نادان

(۳۰) تیه: بیابان

(۳۱) سَلاسِل: زنجیرها، جمع سلسله

(۳۲) زنگی: سیاه پوست

(۳۳) اَبلَق: هر چیز دورنگ، سیاه و سپید

(۳۴) شِست: مخفف نشست

(۳۵) پنج تُو: پنج لا، بی‌نهایت

(۳۶) اِکسیر: کیمیا

(۳۷) دفع ‌گفتن: جواب رد دادن

(۳۸) سَتار: بسیار پوشاننده

(۳۹) اِبتِلا: سختی، آزمایش، امتحان

(۴۰) صوم: روزه

(۴۱) سَنی: بلند، رفیع

(۴۲) نَغز: خوب، نیکو، لطیف

(۴۳) جَوز: گردو

(۴۴) بَر: بار درخت، میوه

(۴۵) شَجَر: درخت

(۴۶) کاله: کالا، متاع

(۴۷) جامه پیمودن: در اینجا به معنی لباس خریدن

(۴۸) باد پیمودن: تعبیری است از بیهوده کاری

(۴۹) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود

(۵۰) اِتَّقُوا: تقوا پیشه کنید، پرهیز‌ کنید.

(۵۱) زینهار: برحذر باش؛ کلمهٔ تنبیه

(۵۲) رَوح: آسودگی، آسایش

(۵۳) جُبّه: جامۀ گشاد و بلند که روی جامه‌های دیگر بر تن کنند، خِرقه

(۵۴) صَفوَت: پاکیزگی و خلوص

(۵۵) گریز: فرار کن

(۵۶) پارین: پارسال، پارینه

(۵۷) نَما: رشد و نموّ

(۵۸) اِهتزاز: جنبیدن و تکان خوردنِ چیزی در جای خود

(۵۹) عُش: آشیانهٔ پرندگان

(۶۰) گذاره: آنچه از حدّ در گذرد، گذرنده.

(۶۱) هلیدن: گذاشتن، ترک کردن

(۶۲) سُها: ستاره‌ای کم‌نور در دُبِّ اصغر

(۶۳) صَولَجان: معَّرب چوگان

(۶۴) ذِی المَعارِجْ: صاحب مراتب بالا، خدای تعالیٰ

(۶۵) معراج: عروج، بالا رفتن

(۶۶) حَفْنه: مشتی از گندم و جو و نظیرِ آن

(۶۷) کَمین: نهانگاه، کَمینگاه

(۶۸) وِثاق: اتاق

(۶۹) رُستا: روستا