برای دستیابی به فایل پادکست برنامه ۹۶۴ بر روی این لینک کلیک کنید.

برای دانلود فایل صوتی برنامه ۹۶۴ با فرمت mp3 بر روی این لینک کلیک کنید.

PDF متن نوشته شده برنامه با فرمت

PDF متن نوشته شده پیغام‌های تلفنی برنامه با فرمت

تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه ریز مناسب پرینت 

تمام اشعار این برنامه با فرمت PDF نسخه درشت  

خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل صوتی

خوانش تمام ابیات این برنامه - فایل تصویری

فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۶۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت رنگی)

فلوچارت مطرح شده در برنامه ۹۶۴ (نسخه‌ی مناسب پرینت سیاه و سفید)

برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جبران مالی‌ بر روی این لینک کلیک کنید.

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

تا کی به حبسِ این جهان من خویش زندانی کنم؟

وقت است جان پاک را تا میرِ میدانی کنم

بیرون شدم ز آلودگی با قوَّتِ پالودگی(۱)

اورادِ خود را بعد ازین مقرونِ سبحانی کنم

نیزه به دستم داد شه، تا نیزه بازی‌ها کنم

تا کی به دست هر خسی من رسمِ چوگانی کنم؟

آن پادشاهِ لَمْ یَزَل(۲) داده‌ست مُلکِ بی‌خَلَل(۳)

باشد بَتَر از کافری، گر یادِ دَربانی کنم

چون این بنا برکنده شد، آن گریه‌هامان خنده شد

چون در بنا بستم نظر، آهنگ دربانی کنم

ای دل مرا در نیم‌شب دادی ز دانایی خبر

اکنون به تو در خلوتم تا آنچه می‌دانی کنم

در چاه تخمی کاشتن، بی‌عقل را باشد روا

اینجا به دادِ عقلِ کُل، کِشتِ بیابانی کنم

دشوارها رفت از نظر، هر سَد شد زیر و زبر

بر جایِ پا چون رُست پر، دوران به آسانی کنم

در حضرتِ فردِ صمد، دل کی رود سویِ عدد؟

در خوانِ سلطانِ ابد، چون غیرِ سرخوانی کنم؟

تا چند گویم؟ بس کنم، کم یادِ پیش و پس کنم

اندر حضورِ شاهِ جان، تا چند خط‌خوانی کنم؟

(۱) پالودن: صاف کردن، پاک کردن، چیزی را از صافی یا غربال در کردن

(۲) لَمْ یَزَل: بی‌زوال، جاودان، از صفاتِ خداوند

(۳) بی‌خَلَل: بی‌عیب، درست و بی‌غل‌ و غش

--------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

تا کی به حبسِ این جهان من خویش زندانی کنم؟

وقت است جان پاک را تا میرِ میدانی کنم

بیرون شدم ز آلودگی با قوِّتِ پالودگی

اورادِ خود را بعد ازین مقرونِ سبحانی کنم

نیزه به دستم داد شه، تا نیزه بازی‌ها کنم

تا کی به دست هر خسی من رسمِ چوگانی کنم؟

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۳۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2034

این عجب که جان به زندان اندر است

وآنگهی مفتاحِ(۴) زندانش به دست

(۴) مفتاح: کلید

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٩٨٢

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #982

این جهان زندان و ما زندانیان

حُفره کن زندان و خود را وارهان

حدیث

«اَلدُّنیا سِجْنُ الْمُؤمِنِ وَ جَنَّةُ‌ الْکافِرِ.»

«دنیا زندانِ مؤمن و بهشتِ کافر است.»

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shams

تو چو بازِ پای‌بسته، تَنِ تو چو کُنده بَرپا

تو به چنگِ خویش باید که گِرِه ز پا گشایی

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214

علّتی بتّر ز پندارِ کمال

نیست اندر جانِ تو ای ذُودَلال(۵)

(۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219

در تگِ جو هست سِرگین ای فَتیٰ(۶)

گرچه جو صافی نماید مر تو را

(۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240

کرده حق ناموس را صد من حَدید(۷)

ای بسی بسته به بندِ ناپدید

(۷) حَدید: آهن

-------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shams

چه چگونه بُد عدم را؟ چه نشان نهی قِدَم(۸) را؟

نگر اوّلین قَدَم را که تو بس نکو نهادی

(۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۹۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #395

صفت طاوس و طبعِ او و سبب کشتنِ ابراهیم علیه‌السَّلام، او را

آمدیم اکنون به طاوسِ دو رَنگ 

کو کند جلوه برای نام و ننگ 

همّتِ او صید خلق، از خیر و شر 

وز نتیجه و فایدهٔ آن بی‌خبر

بی‌خبر چون دام می‌گیرد شکار 

دام را چه علم از مقصود کار؟ 

دام را چه ضَرّ و چه نفع از گرفت(۹)؟ 

زین گرفتِ بیهده‌ش دارم شِگِفت 

ای برادر دوستان افراشتی 

با دو صد دلداری و، بگْذاشتی 

کارت این بوده‌ست از وقتِ وِلاد(۱۰)؟ 

صیدِ مردم کردن از دامِ وِداد(۱۱)؟ 

زآن شکار و اَنْبُهیّ و باد و بود(۱۲) 

دست در کُن(۱۳)، هیچ ‌یابی تار و پود؟ 

بیشتر رفته‌ست و بیگاه(۱۴) است روز 

تو به جِد در صیدِ خلقانی هنوز 

آن یکی می‌گیر و آن می‌هِل ز دام

وین دگر را صید می‌کن چون لِئام(۱۵)

باز این را می‌هِل و می‌جُو دِگر

اینْتْ لَعبِ کودکانِ بی‌خبر

شب شود، در دامِ تو یک صید نی

دام بر تو جز صُداع(۱۶) و قید نی

پس تو خود را صید می‌کردی به دام

که شدی محبوس و محرومی ز کام

در زمانه صاحبِ دامی بُوَد؟

همچو ما احمق که صیدِ خود کند؟

چون شکارِ خوک آمد صیدِ عام 

رنجِ بی‌حد، لقمه خوردن زو حرام 

آنکه ارزد صید را، عشق است و بس 

لیک او کَی گنجد اندر دامِ کس؟ 

تو مگر آییّ و صیدِ او شوی

دام بگذاری، به دامِ او روی 

عشق می‌گوید به گوشم پست‌پست(۱۷)

صید بودن خوشتر از صیّادی است

گُولِ(۱۸) من کن خویش را و غِرّه شو

آفتابی را رها کن، ذَرّه شو

بر دَرَم ساکن شو و بی‌خانه باش 

دعویِ شمعی مکُن، پروانه باش 

تا ببینی چاشنیِّ زندگی 

سلطنت بینی، نهان در بندگی 

نعل بینی بازگونه(۱۹) در جهان 

تخته‌بندان(۲۰) را لقب گشته شهان 

بس طناب اندر گلو و تاجِ دار(۲۱) 

بر وی انبوهی که اینک تاجدار 

همچو گورِ کافران، بیرون حُلَل(۲۲) 

اندرون، قهرِ خدا عَزَّوَجَلّ(۲۳) 

چون قبور آن را مُجَصَّص(۲۴) کرده‌اند 

پردهٔ پندار پیش آورده‌اند 

طبعِ مسکینت مُجَصَّص از هنر 

همچو نخلِ موم، بی‌برگ و ثمر 

(۹) گرفت: گرفتن، مؤاخذه کردن. در این‌جا به‌ معنی صید کردن است.

(۱۰) وِلاد: زاییدن، ‌زاییده شدن و تولد

(۱۱) وِداد: دوستی

(۱۲) باد و بود: غرور و خودبینی، تکبر، شکوه و جلال ظاهری

(۱۳) دست در کُن: دست فرو کن، در این‌جا یعنی جستجو کن.

(۱۴) بیگاه: دیر، بی‌هنگام، شبانگاه

(۱۵) لِئام: جمع لئیم به‌معنی پست و فرومایه

(۱۶) صُداع: سردرد

(۱۷) پست‌پست: آهسته‌آهسته

(۱۸) گُول: ابله، نادان

(۱۹) بازگونه: وارونه، واژگون

(۲۰) تخته‌بندان: اسیران

(۲۱) تاجِ دار: سرِ دار، بالای دار،‌ لایق دار

(۲۲) حُلَل: زیور‌ها، پیرایه‌ها، جمع حُلّه

(۲۳) عَزَّوَجَلّ: گرامی و بزرگ است، از صفات خداوند

(۲۴) مُجَصَّص: گچ‌اندوده، گچ‌کاری ‌شده

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #642

گرچه مشغولم، چنان احمق نی‌ام 

که شِکَر افزون کشی تو از نِی‎ام

چون ببینی مر شِکَر را ز آزمود 

پس بدانی احمق و غافل که بود

مرغ زآن دانه نظر خوش می‌کند 

دانه هم از دور راهش می‌زند

گَر زِ نایِ چشم حَظّی می‌بَری 

نه کباب از پهلویِ خود می‌خوری؟ 

این نظر از دور چون تیر است و سَم 

عشقت افزون می‌شود، صبرِ تو کم

مالِ دنیا، دامِ مرغانِ ضعیف 

مُلکِ عُقْبیٰ(۲۵)، دامِ مرغانِ شریف

تا بدین مُلکی که او دامی است ژرف 

در شکار آرند مرغانِ شگرف

من سلیمان می‌نخواهم مُلکتان 

بلکه من بِرْهانَم از هر هُلکتان(۲۶)

کین زمان هستید خود مملوکِ مُلک 

مالِکِ مُلک آنکه بجْهید او ز هُلک 

بازگونه(۲۷)، ای اسیرِ این جهان 

نامِ خود کردی امیرِ این جهان

ای تو بندهٔ این جهان، محبوسْ‌جان

چند گویی خویش را خواجهٔ جهان؟

(۲۵) مُلکِ عُقْبیٰ: سلطنت آخرت

(۲۶) هُلک: هلاکی

(۲۷) بازگونه: واژگونه

-------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

تا کی به حبسِ این جهان من خویش زندانی کنم؟

وقت است جان پاک را تا میرِ میدانی کنم

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۴۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1549

خُطوتَیْنی(۲۸) بود این رَه تا وِصال

مانده‌ام در رَه ز شَستَت(۲۹) شصت سال

این راه تا وصال به معشوق دو قدم بیشتر فاصله ندارد، 

درحالیکه من در این راه شصت سال است که از کمند وصال تو دور مانده‌ام.

(۲۸) خُطوتَیْن: دو قدم، دو گام؛ بایزید نیز خُطوتَیْن را اینگونه بیان می‌کند: هر چه هست در دو قدم حاصل آید 

که یکی بر نصیب‌های خود نهد و یکی بر فرمان‌های حق. آن یک قدم را بردارد و آن دیگر بر جای بدارد.

(۲۹) شَست: قلّاب ماهیگیری

-------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shams

عاشق شو، و عاشق شو، بگذار زحیری(۳۰)

سلطان‌بچه‌ای(۳۱) آخر، تا چند اسیری؟

(۳۰) زحیری: دل‌پیچه، ناله

(۳۱) سلطان‌بچه: شاهزاده

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807

مرغِ خویشی، صیدِ خویشی، دامِ خویش

صدرِ خویشی، فرشِ خویشی، بامِ خویش

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #636, Divan e Shams

یکی تیشه بگیرید پیِ حفرهٔ زندان

چو زندان بشکستید، همه شاه و امیرید

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۳۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2336, Divan e Shams

یک دسته کلید است به زیرِ بغل عشق

از بهرِ گشاییدن ابواب(۳۲) رسیده

(۳۲) ابواب: درها

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2405

تیشهٔ هر بیشه‌‌ای کم ‌زَن، بیا

تیشه زَن در کندنِ روزن، هلا

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1388

قوّت از حق خواهم و توفیق و لاف

 تا به سوزن بر کَنَم این کوهِ قاف‌‌

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333

گفت پیغمبر که جنّت از الٰه

گر همی‌خواهی، ز کَس چیزی مخواه

چون نخواهی، من کفیلم مر تو را

جَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ(۳۳) و دیدارِ خدا

(۳۳) جَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773

از خدا غیرِ خدا را خواستن

ظَنِّ افزونی‌ست و، کُلّی کاستن

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۹۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3494

 خلق در زندان نشسته، از هواست

مرغ را پَرها ببسته، از هواست

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #359

غصّه‌ها زندان شده‌ست و چارمیخ

غصّه بیخ است و، برویَد شاخ بیخ

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

بیرون شدم ز آلودگی با قوَّتِ پالودگی

اورادِ خود را بعد ازین مقرونِ سبحانی کنم

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644

هست مهمانخانه این تَن ای جوان

هر صباحی ضَیفِ(۳۴) نو آید دوان

هین مگو کین مانْد اندر گردنم

که هم‌ اکنون باز پَرَّد در عَدم

هر چه آید از جهانِ غَیب‌وَش

در دلت ضَیف‌ست، او را دار خَوش

(۳۴) ضَیف: مهمان

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359

ننگرم کس را و گر هم بنگرم

او بهانه باشد و، تو مَنْظَرم(۳۵)

عاشقِ صُنعِ تواَم در شُکر و صبر(۳۶)

عاشقِ مصنوع کی باشم چو گَبر(۳۷)؟

عاشقِ صُنعِ(۳۸) خدا با فَر(۳۹) بوَد

عاشقِ مصنوعِ(۴۰) او کافر بُوَد

(۳۵) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن

(۳۶) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.

(۳۷) گبر: کافر

(۳۸) صُنع: آفرینش

(۳۹) فَر: شکوهِ ایزدی

(۴۰) مصنوع: آفریده، مخلوق

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۶۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3560

دردِ زِه(۴۱) گر رنجِ آبستن بُوَد

بر جَنین اشکستنِ زندان بُوَد

(۴۱) دردِ زِه: دردِ زایمان

-------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shams

ز زندان خلق را آزاد کردم

روانِ عاشقان را شاد کردم

دهانِ اژدها را بردریدم

طریقِ عشق را آباد کردم

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466

عاشقان از بی‌مرادی‌هایِ خویش

با‌خبر گشتند از مولایِ خویش

بی‌مرادی شد قَلاووزِ(۴۲) بهشت

حُفَّتِ الْجَنَّة شنو ای خوش‌سرشت

حدیث

«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»

«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»

(۴۲) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر

-------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

نیزه به دستم داد شه، تا نیزه بازی‌ها کنم

تا کی به دست هر خسی من رسمِ چوگانی کنم؟

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698

پی پَیاپی می‌بَر ار دوری ز اصل

تا رگِ مَردیت آرَد سویِ وصل

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2439, Divan e Shams

شُکر است در اوّل صفم، شمشیرِ هندی در کَفَم

در باغِ نُصرَت بشکفم، از فَرِّ(۴۳) گُل‌رُخساره‌ای(۴۴)

آن رفت کز رنج و غَمان، خَم داده بودم چون کمان

بود این تنم چون استخوان در دستِ هر سَگساره‌ای(۴۵)

(۴۳) فَرّ: شکوه، برکت ایزدی

(۴۴) گُل‌رُخساره: گُل‌رُخسار، آن که رویش چون گلِ سرخ لطیف و سرخ‌فام باشد

(۴۵) سَگساره: سگ‌طبع

-------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1905, Divan e Shams

چو آدم توبه کن، وارو به جنّت

چَهْ و زندانِ آدم را رها کن

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1442

جبر، باشد پَرّ و بالِ کاملان

جبر، هم زندان و بندِ کاهلان

مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع چهلم

نه تو یوسفی به عالَم؟ بشنو یکی سؤالم

که میانِ چاه و زندان، تو به اختیار چونی؟

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2620, Divan e Shams

ای دل به ادب بنشین، برخیز ز بدخویی

زیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گویی

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #78

از خدا جوییم توفیقِ ادب

بی‌‌ادب محروم گشت از لطفِ رب‌‌

بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بد

بلکه آتش در همه آفاق(۴۶) زد

(۴۶) آفاق: جمع اُفُق

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218

دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلان

در حضورِ حضرتِ صاحب‌دلان‏

پیشِ اهل تن، ادب بر ظاهرست

که خدا زیشان، نهان را ساتِرست(۴۷)

پیشِ اهلِ دل، ادب بر باطن است

زآنکه دلْشان بر سَرایر(۴۸)، فاطِن(۴۹) است‏

(۴۷) ساتِر: پوشاننده، پنهان کننده

(۴۸) سَرایر: رازها، نهانی‌ها، جمعِ سَریره

(۴۹) فاطِن: دانا و زیرک

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705

وآنکه اندر وَهم او ترکِ ادب

بی‌ادب را سرنگونی داد رب

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008

چیست تعظیمِ(۵۰) خدا افراشتن؟

خویشتن را خوار و خاکی داشتن

چیست توحیدِ خدا آموختن؟

خویشتن را پیشِ واحد سوختن

گر همی‌خواهی که بفْروزی چو روز

هستیِ همچون شبِ خود را بسوز

(۵۰) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100

خواب چون در می‌رمد از بیمِ دلق

خوابِ نسیان کی بُوَد با بیمِ حَلق؟

لٰاتُؤاخِذ اِنْ نَسینا، شد گواه

که بُوَد نسیان به وجهی هم گناه

زآنکه استکمالِ تعظیم او نکرد

ورنه نسیان در نیاوردی نبرد

قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶

Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286

«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»

«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257

همچنین هر شهوتی اندر جهان

خواه مال و، خواه جاه و، خواه نان

هر یکی زینها تو را مستی کند

چون نیابی آن، خُمارت می‌زند

این خُمارِ غم، دلیلِ آن شده ست

که بدان مفقود، مستیّ‌ات بُده‌ست

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105

همچو مستی، کو جنایت‌ها کند

گوید او: معذور بودم من ز خَود

گویدش لیکن سبب ای زشتکار

از تو بُد در رفتنِ آن اختیار

بیخودی نآمَد به خود، توش خواندی

اختیارت خود نشد، توش راندی

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shams

در عشقِ چنان چوگان می‌باش به سر گردان

چون گوی درین میدان، یعنی بنمی‌ارزد

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063

گر نه نفس از اندرون راهت زدی

رهزنان را بر تو دستی کَی بُدی؟

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۷۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1373

ای شَهان، کُشتیم ما خصمِ بُرون

 مانْد خصمی زو بَتَر در اندرون‌‌

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1389

سهل شیری دان که صف‌ها بشکند

شیر آن است آن که خود را بشکند

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856

گرگِ درّنده‌ست نفسِ بَد، یقین

چه بهانه می‌نهی بر هر قرین؟

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

آن پادشاهِ لَمْ یَزَل داده‌ست مُلکِ بی‌خَلَل

باشد بَتَر از کافری، گر یادِ دَربانی کنم

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٣۷۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #370

پس بدان، بی‌امتحانی، که اِلٰه

شِکَّری نفْرستدت ناجایگاه

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3406

پس جزایِ آنکه دید او را مُعین(۵۱)

مانْد یوسف حبس در بِضْعَ‌سِنین(۵۲)

قرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۴۲

Quran, Yusuf(#12), Line #42

«وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ 

فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ.»

«و (یوسف) به يكى از آن دو كه مى‌دانست رها مى‌شود، گفت: «مرا نزد مولاى خود ياد كن.»

امّا شيطان از خاطرش زدود كه پيش مولايش از او ياد كند، و چند سال در زندان بماند.»

(۵۱) مُعین: یار، یاری‌کننده

(۵۲) بِضْعَ‌سِنین: چند سال

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵١

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #51

باز در بستندش و، آن دَرپَرَست(۵۳)

بر همان اُمّید، آتش‌پا(۵۴) شده‌ست

(۵۳) دَرپرست: پرستندهٔ در، یعنی کسی‌که مراقب و امیدوارِ گشوده شدنِ درِ مقصود است.

(۵۴) آتش‌پا: شتابان و تیزرو

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۴۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2541

گفت: بهرِ سُخرهٔ(۵۵) شاهِ حَرون(۵۶)

خر همی ‌گیرند امروز از بُرون

گفت: می‌گیرند کو خر، جانِ عَم(۵۷)؟

چون نِه‌یی خر، رو، تو را زین چیست غم؟

(۵۵) سُخره: بیگار، کار بی‌مزد، در اینجا به معنی مجّانی و مفت است.

(۵۶) حَرون: سرکش، اسب و استر نافرمان

(۵۷) عَم: عمو، برادر

-------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

چون این بنا برکنده شد، آن گریه‌هامان خنده شد

چون در بنا بستم نظر، آهنگ دربانی کنم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1665, Divan e Shams

عاشقی بر من، پریشانت کنم

کم عمارت کن، که ویرانت کنم

گر دو صد خانه کنی زنبوروار

چون مگس بی‌خان و بی‌مانت کنم

تو بر آنکه خلق را حیران کنی

من بر آنکه مست و حیرانت کنم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1445, Divan e Shams

هرگه که خَمُش(۵۸) باشم من خُمِّ خراباتم

هرگه که سخن گویم دربانِ خراباتم

(۵۸) خُم: کوزهٔ شراب

-------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #141, Divan e Shams

هر کجا ویران بُوَد آن جا امیدِ گنج هست

گنجِ حق را می‌نجویی در دلِ ویران چرا؟

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

ای دل مرا در نیم‌شب دادی ز دانایی خبر

اکنون به تو در خلوتم تا آنچه می‌دانی کنم

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393

خُفته از احوالِ دنیا روز و شب

چون قلم در پنجهٔ تقلیبِ(۵۹) رب

(۵۹) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۵٣٢

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1532

بعد از این حرفی‌ست پیچاپیچ و دور

با سُلیمان باش و دیوان را مشور

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #582, Divan e Shams

خُنُک جانی که بر بامَش همی چوبَک زَنَد(۶۰) امشب

شود همچون سَحَر خندان، عَطایِ بی ‌عدد بیند

(۶۰) چوبَک زدن: پاسبانی کردن، نگهبانی کردن

-------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #652, Divan e Shams

تَدبیر کند بنده و تَقدیر نداند

تَدبیر به تَقدیرِ خداوند نماند

بنده چو بیندیشد، پیداست چه بیند

حیلَت بکند، لیک خدایی نتواند

گامی دو چنان آید کاو راست نهادست

وانگاه که داند که کجاهاش کشاند؟

استیزه مکن مملکتِ عشق طلب کن

کاین مملکتت از مَلِکُ‌الـمُوت(۶۱) رهاند

(۶۱) مَلِکُ‌الـمُوت:‌ فرشتهٔ مرگ، عزراییل

-------------

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

در چاه تخمی کاشتن، بی‌عقل را باشد روا

اینجا به دادِ عقلِ کُل، کِشتِ بیابانی کنم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shams

بی رَهی، وَرنَه در رَهِ کوشش

هیچ کوشنده بی ‌جِرایَت(۶۲) نیست

(۶۲) جِرایَت: جیره، مزد

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #298

چون نَزَد بر وی نثارِ رَشِّ(۶۳) نور

او همه جسم است، بی‌دل چون قُشور(۶۴)

ور زِ رَشِّ نور، حق قسمیش داد

هم‌چو رسمِ مِصر، سِرگین مرغ‌ زاد

(۶۳) رَشّ: پاشیدن

(۶۴) قُشور: جمع قِشر به معنی پوست

-------------

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۸۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #189

چون که حق رَشَّ عَلَیْهِم نُورَهُ

مُفترِق هرگز نگردد نورِ او

چون‌ که خداوند یک نور و هشیاری یکتاست و نور خویش را بر انسان‌ها افشانده، 

بنابراین نور خدا هرگز پراکنده نمی‌گردد.

حدیث 

«إِنَّ اللهَ تَعالیٰ خَلَقَ خَلْقَهُ فِی ظُلْمَةٍ فَاَلْقٰى عَلَيْهِمْ مِنْ نُورِهِ. 

فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذٰلِکَ النُّورِ اهْتَدَىٰ وَ مَنْ اَخْطَأَهُ ضَلَّ.»

«همانا خداوندِ بلند‌مرتبه، آفریدگان را در تاریکی بیافرید. پس روشنیِ خود را بر آنان بتابانید. 

هرکه را آن نور، برخورَد به راه راست آید، و هرکه را آن نور برنخورَد به گمراهی رود.»

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

دشوارها رفت از نظر، هر سَد شد زیر و زبر

بر جایِ پا چون رُست پر، دوران به آسانی کنم

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2558

دوزخ آن بود و، سیاستگاهِ سخت

بر شما شد باغ و بُستان و درخت

چون شما این نَفسِ دوزخ‌خُوی(۶۵) را

آتشیِّ گَبرِ(۶۶) فتنه‌جوی را

جهدها کردید و او شد پُر صفا

نار را کُشتید از بهرِ خدا

(۶۵) نَفسِ دوزخ‌خوُی: نَفسِ امّاره که صفتِ دوزخی دارد.

(۶۶) گَبر: کافر

-------------------------

مجموع لغات:

(۱) پالودن: صاف کردن، پاک کردن، چیزی را از صافی یا غربال در کردن

(۲) لَمْ یَزَل: بی‌زوال، جاودان، از صفاتِ خداوند

(۳) بی‌خَلَل: بی‌عیب، درست و بی‌غل‌ و غش

(۴) مفتاح: کلید

(۵) ذُودَلال: صاحبِ ناز و کرشمه

(۶) فَتیٰ: جوان، جوانمرد

(۷) حَدید: آهن

(۸) قِدَم: دیرینگی، قدیم (مقابل حدوث)

(۹) گرفت: گرفتن، مؤاخذه کردن. در این‌جا به‌ معنی صید کردن است.

(۱۰) وِلاد: زاییدن، ‌زاییده شدن و تولد

(۱۱) وِداد: دوستی

(۱۲) باد و بود: غرور و خودبینی، تکبر، شکوه و جلال ظاهری

(۱۳) دست در کُن: دست فرو کن، در این‌جا یعنی جستجو کن.

(۱۴) بیگاه: دیر، بی‌هنگام، شبانگاه

(۱۵) لِئام: جمع لئیم به‌معنی پست و فرومایه

(۱۶) صُداع: سردرد

(۱۷) پست‌پست: آهسته‌آهسته

(۱۸) گُول: ابله، نادان

(۱۹) بازگونه: وارونه، واژگون

(۲۰) تخته‌بندان: اسیران

(۲۱) تاجِ دار: سرِ دار، بالای دار،‌ لایق دار

(۲۲) حُلَل: زیور‌ها، پیرایه‌ها، جمع حُلّه

(۲۳) عَزَّوَجَلّ: گرامی و بزرگ است، از صفات خداوند

(۲۴) مُجَصَّص: گچ‌اندوده، گچ‌کاری ‌شده

(۲۵) مُلکِ عُقْبیٰ: سلطنت آخرت

(۲۶) هُلک: هلاکی

(۲۷) بازگونه: واژگونه

(۲۸) خُطوتَیْن: دو قدم، دو گام؛ بایزید نیز خُطوتَیْن را اینگونه بیان می‌کند: هر چه هست در دو قدم حاصل آید 

که یکی بر نصیب‌های خود نهد و یکی بر فرمان‌های حق. آن یک قدم را بردارد و آن دیگر بر جای بدارد.

(۲۹) شَست: قلّاب ماهیگیری

(۳۰) زحیری: دل‌پیچه، ناله

(۳۱) سلطان‌بچه: شاهزاده

(۳۲) ابواب: درها

(۳۳) جَنَّتُ‌الْـمَأوىٰ: يکی از بهشت‌های هشتگانه

(۳۴) ضَیف: مهمان

(۳۵) مَنْظَر: جای نگریستن و نظر انداختن

(۳۶) شُکر و صبر: در اینجا کنایه از نعمت و بلاست.

(۳۷) گبر: کافر

(۳۸) صُنع: آفرینش

(۳۹) فَر: شکوهِ ایزدی

(۴۰) مصنوع: آفریده، مخلوق

(۴۱) دردِ زِه: دردِ زایمان

(۴۲) قَلاووز: پیش‌آهنگ، پیشروِ لشکر

(۴۳) فَرّ: شکوه، برکت ایزدی

(۴۴) گُل‌رُخساره: گُل‌رُخسار، آن که رویش چون گلِ سرخ لطیف و سرخ‌فام باشد

(۴۵) سَگساره: سگ‌طبع

(۴۶) آفاق: جمع اُفُق

(۴۷) ساتِر: پوشاننده، پنهان کننده

(۴۸) سَرایر: رازها، نهانی‌ها، جمعِ سَریره

(۴۹) فاطِن: دانا و زیرک

(۵۰) تعظیم: بزرگداشت، به عظمتِ خداوند پی بردن

(۵۱) مُعین: یار، یاری‌کننده

(۵۲) بِضْعَ‌سِنین: چند سال

(۵۳) دَرپرست: پرستندهٔ در، یعنی کسی‌که مراقب و امیدوارِ گشوده شدنِ درِ مقصود است.

(۵۴) آتش‌پا: شتابان و تیزرو

(۵۵) سُخره: بیگار، کار بی‌مزد، در اینجا به معنی مجّانی و مفت است.

(۵۶) حَرون: سرکش، اسب و استر نافرمان

(۵۷) عَم: عمو، برادر

(۵۸) خُم: کوزهٔ شراب

(۵۹) تقلیب: برگردانیدن، واژگونه کردن

(۶۰) چوبَک زدن: پاسبانی کردن، نگهبانی کردن

(۶۱) مَلِکُ‌الـمُوت:‌ فرشتهٔ مرگ، عزراییل

(۶۲) جِرایَت: جیره، مزد

(۶۳) رَشّ: پاشیدن

(۶۴) قُشور: جمع قِشر به معنی پوست

(۶۵) نَفسِ دوزخ‌خوُی: نَفسِ امّاره که صفتِ دوزخی دارد.

(۶۶) گَبر: کافر

----------------------------

************************

تمام اشعار برنامه بر اساس فرمت سایت گنج نما برای جستجوی آسان

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

تا کی به حبس این جهان من خویش زندانی کنم

وقت است جان پاک را تا میر میدانی کنم

بیرون شدم ز آلودگی با قوت پالودگی

اوراد خود را بعد ازین مقرون سبحانی کنم

نیزه به دستم داد شه تا نیزه بازی‌ها کنم

تا کی به دست هر خسی من رسم چوگانی کنم

آن پادشاه لم یزل داده‌ست ملک بی‌خلل

باشد بتر از کافری گر یاد دربانی کنم

چون این بنا برکنده شد آن گریه‌هامان خنده شد

چون در بنا بستم نظر آهنگ دربانی کنم

ای دل مرا در نیم‌شب دادی ز دانایی خبر

اکنون به تو در خلوتم تا آنچه می‌دانی کنم

در چاه تخمی کاشتن بی‌عقل را باشد روا

اینجا به داد عقل کل کشت بیابانی کنم

دشوارها رفت از نظر، هر سَد شد زیر و زبر

بر جایِ پا چون رُست پر، دوران به آسانی کنم

در حضرت فرد صمد دل کی رود سوی عدد

در خوان سلطان ابد چون غیر سرخوانی کنم

تا چند گویم بس کنم کم یاد پیش و پس کنم

اندر حضور شاه جان تا چند خط‌خوانی کنم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

تا کی به حبس این جهان من خویش زندانی کنم

وقت است جان پاک را تا میر میدانی کنم

بیرون شدم ز آلودگی با قوت پالودگی

اوراد خود را بعد ازین مقرون سبحانی کنم

نیزه به دستم داد شه تا نیزه بازی‌ها کنم

تا کی به دست هر خسی من رسم چوگانی کنم

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۰۳۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #2034

این عجب که جان به زندان اندر است

وآنگهی مفتاح زندانش به دست

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ٩٨٢

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #982

این جهان زندان و ما زندانیان

حفره کن زندان و خود را وارهان

حدیث

«اَلدُّنیا سِجْنُ الْمُؤمِنِ وَ جَنَّةُ‌ الْکافِرِ.»

«دنیا زندانِ مؤمن و بهشتِ کافر است.»

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2840, Divan e Shams

تو چو باز پای‌بسته تن تو چو کنده برپا

تو به چنگ خویش باید که گره ز پا گشایی

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3214

علتی بتر ز پندار کمال

نیست اندر جان تو ای ذودلال

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۱۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3219

در تگ جو هست سرگین ای فتی

گرچه جو صافی نماید مر تو را

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۲۴۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3240

کرده حق ناموس را صد من حدید

ای بسی بسته به بند ناپدید

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۸۴۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2842, Divan e Shams

چه چگونه بد عدم را چه نشان نهی قدم را

نگر اولین قدم را که تو بس نکو نهادی

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۹۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #395

صفت طاوس و طبع او و سبب کشتن ابراهیم علیه‌السلام او را

آمدیم اکنون به طاوس دو رنگ 

کو کند جلوه برای نام و ننگ 

همت او صید خلق از خیر و شر 

وز نتیجه و فایده آن بی‌خبر

بی‌خبر چون دام می‌گیرد شکار 

دام را چه علم از مقصود کار

دام را چه ضر و چه نفع از گرفت

زین گرفت بیهده‌ش دارم شگفت 

ای برادر دوستان افراشتی 

با دو صد دلداری و بگذاشتی 

کارت این بوده‌ست از وقت ولاد

صید مردم کردن از دام وداد

زآن شکار و انبهی و باد و بود 

دست در کن هیچ ‌یابی تار و پود

بیشتر رفته‌ست و بیگاه است روز 

تو به جد در صید خلقانی هنوز 

آن یکی می‌گیر و آن می‌هل ز دام

وین دگر را صید می‌کن چون لئام

باز این را می‌هل و می‌جو دگر

اینت لعب کودکان بی‌خبر

شب شود در دام تو یک صید نی

دام بر تو جز صداع و قید نی

پس تو خود را صید می‌کردی به دام

که شدی محبوس و محرومی ز کام

در زمانه صاحب دامی بود

همچو ما احمق که صید خود کند

چون شکار خوک آمد صید عام 

رنج بی‌حد لقمه خوردن زو حرام 

آنکه ارزد صید را عشق است و بس 

لیک او کی گنجد اندر دام کس

تو مگر آیی و صید او شوی

دام بگذاری به دام او روی 

عشق می‌گوید به گوشم پست‌پست

صید بودن خوشتر از صیادی است

گول من کن خویش را و غره شو

آفتابی را رها کن ذره شو

بر درم ساکن شو و بی‌خانه باش 

دعوی شمعی مکن پروانه باش 

تا ببینی چاشنی زندگی 

سلطنت بینی نهان در بندگی 

نعل بینی بازگونه در جهان 

تخته‌بندان را لقب گشته شهان 

بس طناب اندر گلو و تاج دار

بر وی انبوهی که اینک تاجدار 

همچو گور کافران بیرون حلل 

اندرون قهر خدا عزوجل

چون قبور آن را مجصص کرده‌اند 

پرده پندار پیش آورده‌اند 

طبع مسکینت مجصص از هنر 

همچو نخل موم بی‌برگ و ثمر 

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۶۴۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #642

گرچه مشغولم چنان احمق نی‌ام 

که شکر افزون کشی تو از نی‎ام

چون ببینی مر شکر را ز آزمود 

پس بدانی احمق و غافل که بود

مرغ زآن دانه نظر خوش می‌کند 

دانه هم از دور راهش می‌زند

گر ز نای چشم حظی می‌بری 

نه کباب از پهلوی خود می‌خوری

این نظر از دور چون تیر است و سم 

عشقت افزون می‌شود صبر تو کم

مال دنیا دام مرغان ضعیف 

ملک عقبی دام مرغان شریف

تا بدین ملکی که او دامی است ژرف 

در شکار آرند مرغان شگرف

من سلیمان می‌نخواهم ملکتان 

بلکه من برهانم از هر هلکتان

کین زمان هستید خود مملوک ملک 

مالک ملک آنکه بجهید او ز هلک 

بازگونه ای اسیر این جهان 

نام خود کردی امیر این جهان

ای تو بنده این جهان محبوس‌جان

چند گویی خویش را خواجه جهان

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

تا کی به حبس این جهان من خویش زندانی کنم

وقت است جان پاک را تا میر میدانی کنم

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۱۵۴۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #1549

خطوتینی بود این ره تا وصال

مانده‌ام در ره ز شستت شصت سال

این راه تا وصال به معشوق دو قدم بیشتر فاصله ندارد

درحالیکه من در این راه شصت سال است که از کمند وصال تو دور مانده‌ام

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2627, Divan e Shams

عاشق شو و عاشق شو بگذار زحیری

سلطان‌بچه‌ای آخر تا چند اسیری

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۸۰۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #807

مرغ خویشی صید خویشی دام خویش

صدر خویشی فرش خویشی بام خویش

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۳۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #636, Divan e Shams

یکی تیشه بگیرید پی حفره زندان

چو زندان بشکستید همه شاه و امیرید

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۳۳۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2336, Divan e Shams

یک دسته کلید است به زیر بغل عشق

از بهر گشاییدن ابواب رسیده

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۴۰۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2405

تیشه هر بیشه‌‌ای کم ‌زن بیا

تیشه زن در کندن روزن هلا

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1388

قوت از حق خواهم و توفیق و لاف

تا به سوزن بر کنم این کوه قاف‌‌

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۳۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #333

گفت پیغمبر که جنت از اله

گر همی‌خواهی ز کس چیزی مخواه

چون نخواهی من کفیلم مر تو را

جنت‌الـماوى و دیدار خدا

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۷۷۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #773

از خدا غیر خدا را خواستن

ظن افزونی‌ست و کلی کاستن

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۹۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3494

خلق در زندان نشسته از هواست

مرغ را پرها ببسته از هواست

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #359

غصه‌ها زندان شده‌ست و چارمیخ

غصه بیخ است و بروید شاخ بیخ

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

بیرون شدم ز آلودگی با قوت پالودگی

اوراد خود را بعد ازین مقرون سبحانی کنم

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۳۶۴۴

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #3644

هست مهمانخانه این تن ای جوان

هر صباحی ضیف نو آید دوان

هین مگو کین ماند اندر گردنم

که هم‌ اکنون باز پرد در عدم

هر چه آید از جهان غیب‌وش

در دلت ضیف‌ست او را دار خوش

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۱۳۵۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #1359

ننگرم کس را و گر هم بنگرم

او بهانه باشد و تو منظرم

عاشق صنع توام در شکر و صبر

عاشق مصنوع کی باشم چو گبر

عاشق صنع خدا با فر بود

عاشق مصنوع او کافر بود

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۵۶۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #3560

درد زه گر رنج آبستن بود

بر جنین اشکستن زندان بود

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۵۰۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1502, Divan e Shams

ز زندان خلق را آزاد کردم

روان عاشقان را شاد کردم

دهان اژدها را بردریدم

طریق عشق را آباد کردم

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۴۶۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4466

عاشقان از بی‌مرادی‌های خویش

با‌خبر گشتند از مولای خویش

بی‌مرادی شد قلاووز بهشت

حفت الجنه شنو ای خوش‌سرشت

حدیث

«حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ.»

«بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات.»

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

نیزه به دستم داد شه تا نیزه بازی‌ها کنم

تا کی به دست هر خسی من رسم چوگانی کنم

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۶۹۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3698

پی پیاپی می‌بر ار دوری ز اصل

تا رگ مردیت آرد سوی وصل

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۴۳۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2439, Divan e Shams

شکر است در اول صفم شمشیر هندی در کفم

در باغ نصرت بشکفم از فر گل‌رخساره‌ای

آن رفت کز رنج و غمان خم داده بودم چون کمان

بود این تنم چون استخوان در دست هر سگساره‌ای

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۹۰۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1905, Divan e Shams

چو آدم توبه کن وارو به جنت

چه و زندان آدم را رها کن

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۴۴۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1442

جبر باشد پر و بال کاملان

جبر هم زندان و بند کاهلان

مولوی، دیوان شمس، ترجیعات، ترجیع چهلم

نه تو یوسفی به عالم بشنو یکی سوالم

که میان چاه و زندان تو به اختیار چونی

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۲۶۲۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #2620, Divan e Shams

ای دل به ادب بنشین برخیز ز بدخویی

زیرا به ادب یابی آن چیز که می‌گویی

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۷۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #78

از خدا جوییم توفیق ادب

بی‌‌ادب محروم گشت از لطف رب‌‌

بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بد

بلکه آتش در همه آفاق زد

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۳۲۱۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #3218

دل نگه دارید ای بی‏‌حاصلان

در حضور حضرت صاحب‌دلان‏

پیش اهل تن ادب بر ظاهرست

که خدا زیشان نهان را ساترست

پیش اهل دل ادب بر باطن است

زآنکه دلشان بر سرایر فاطن است‏

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۳۷۰۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #3705

وآنکه اندر وهم او ترک ادب

بی‌ادب را سرنگونی داد رب

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۰۰۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #3008

چیست تعظیم خدا افراشتن

خویشتن را خوار و خاکی داشتن

چیست توحیدِ خدا آموختن

خویشتن را پیش واحد سوختن

گر همی‌خواهی که بفروزی چو روز

هستی همچون شب خود را بسوز

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4100

خواب چون در می‌رمد از بیم دلق

خواب نسیان کی بود با بیم حلق

لاتواخذ ان نسینا شد گواه

که بود نسیان به وجهی هم گناه

زآنکه استکمال تعظیم او نکرد

ورنه نسیان در نیاوردی نبرد

قرآن کریم، سورهٔ بقره (۲)، آیهٔ ۲۸۶

Quran, Al-Baqarah(#2), Line #286

«… رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا… .»

«… اى پروردگار ما، اگر فراموش كرده‌ايم يا خطايى كرده‌ايم، ما را بازخواست مكن … .»

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۲۲۵۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #2257

همچنین هر شهوتی اندر جهان

خواه مال و خواه جاه و خواه نان

هر یکی زینها تو را مستی کند

چون نیابی آن خمارت می‌زند

این خمار غم دلیل آن شده ست

که بدان مفقود مستی‌ات بده‌ست

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۴۱۰۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #4105

همچو مستی کو جنایت‌ها کند

گوید او معذور بودم من ز خود

گویدش لیکن سبب ای زشتکار

از تو بد در رفتن آن اختیار

بیخودی نامد به خود توش خواندی

اختیارت خود نشد توش راندی

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۰۷

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #607, Divan e Shams

در عشق چنان چوگان می‌باش به سر گردان

چون گوی درین میدان یعنی بنمی‌ارزد

مولوی، مثنوی، دفتر سوم، بیت ۴۰۶۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #3, Line #4063

گر نه نفس از اندرون راهت زدی

رهزنان را بر تو دستی کی بدی

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۷۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1373

ای شهان کشتیم ما خصم برون

ماند خصمی زو بتر در اندرون‌‌

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۱۳۸۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #1389

سهل شیری دان که صف‌ها بشکند

شیر آن است آن که خود را بشکند

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۴۸۵۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #4856

گرگ درنده‌ست نفس بد یقین

چه بهانه می‌نهی بر هر قرین

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

آن پادشاه لم یزل داده‌ست ملک بی‌خلل

باشد بتر از کافری گر یاد دربانی کنم

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ٣۷۰

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #370

پس بدان بی‌امتحانی که اله

شکری نفرستدت ناجایگاه

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۳۴۰۶

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #3406

پس جزای آنکه دید او را معین

ماند یوسف حبس در بضع‌سنین

قرآن کریم، سورهٔ یوسف (۱۲)، آیهٔ ۴۲

Quran, Yusuf(#12), Line #42

«وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ 

فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ.»

«و (یوسف) به يكى از آن دو كه مى‌دانست رها مى‌شود، گفت: «مرا نزد مولاى خود ياد كن.»

امّا شيطان از خاطرش زدود كه پيش مولايش از او ياد كند، و چند سال در زندان بماند.»

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۵١

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #51

باز در بستندش و آن درپرست

بر همان امید آتش‌پا شده‌ست

مولوی، مثنوی، دفتر پنجم، بیت ۲۵۴۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #5, Line #2541

گفت بهر سخره شاه حرون

خر همی ‌گیرند امروز از برون

گفت می‌گیرند کو خر جان عم

چون نه‌یی خر رو تو را زین چیست غم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

چون این بنا برکنده شد آن گریه‌هامان خنده شد

چون در بنا بستم نظر آهنگ دربانی کنم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۶۶۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1665, Divan e Shams

عاشقی بر من پریشانت کنم

کم عمارت کن که ویرانت کنم

گر دو صد خانه کنی زنبوروار

چون مگس بی‌خان و بی‌مانت کنم

تو بر آنکه خلق را حیران کنی

من بر آنکه مست و حیرانت کنم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۴۵

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1445, Divan e Shams

هرگه که خمش باشم من خم خراباتم

هرگه که سخن گویم دربان خراباتم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۴۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #141, Divan e Shams

هر کجا ویران بود آن جا امید گنج هست

گنج حق را می‌نجویی در دل ویران چرا

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

ای دل مرا در نیم‌شب دادی ز دانایی خبر

اکنون به تو در خلوتم تا آنچه می‌دانی کنم

مولوی، مثنوی، دفتر اوّل، بیت ۳۹۳

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #1, Line #393

خفته از احوال دنیا روز و شب

چون قلم در پنجه تقلیب رب

مولوی، مثنوی، دفتر ششم، بیت ۱۵٣٢

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #6, Line #1532

بعد از این حرفی‌ست پیچاپیچ و دور

با سلیمان باش و دیوان را مشور

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۵۸۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #582, Divan e Shams

خنک جانی که بر بامش همی چوبک زند امشب

شود همچون سحر خندان عطای بی ‌عدد بیند

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۶۵۲

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #652, Divan e Shams

تدبیر کند بنده و تقدیر نداند

تدبیر به تقدیر خداوند نماند

بنده چو بیندیشد پیداست چه بیند

حیلت بکند لیک خدایی نتواند

گامی دو چنان آید کاو راست نهادست

وانگاه که داند که کجاهاش کشاند

استیزه مکن مملکت عشق طلب کن

کاین مملکتت از ملک‌الـموت رهاند

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

در چاه تخمی کاشتن بی‌عقل را باشد روا

اینجا به داد عقل کل کشت بیابانی کنم

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۴۹۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #499, Divan e Shams

بی رهی ورنه در ره کوشش

هیچ کوشنده بی ‌جرایت نیست

مولوی، مثنوی، دفتر چهارم، بیت ۲۹۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #4, Line #298

چون نزد بر وی نثار رش نور

او همه جسم است بی‌دل چون قشور

ور ز رش نور حق قسمیش داد

هم‌چو رسم مصر سرگین مرغ‌ زاد

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۱۸۹

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #189

چون که حق رش علیهم نوره

مفترق هرگز نگردد نور او

چون‌ که خداوند یک نور و هشیاری یکتاست و نور خویش را بر انسان‌ها افشانده 

بنابراین نور خدا هرگز پراکنده نمی‌گردد

حدیث 

«إِنَّ اللهَ تَعالیٰ خَلَقَ خَلْقَهُ فِی ظُلْمَةٍ فَاَلْقٰى عَلَيْهِمْ مِنْ نُورِهِ. 

فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذٰلِکَ النُّورِ اهْتَدَىٰ وَ مَنْ اَخْطَأَهُ ضَلَّ.»

«همانا خداوندِ بلند‌مرتبه، آفریدگان را در تاریکی بیافرید. پس روشنیِ خود را بر آنان بتابانید. 

هرکه را آن نور، برخورَد به راه راست آید، و هرکه را آن نور برنخورَد به گمراهی رود.»

مولوی، دیوان شمس، غزل شمارهٔ ۱۳۹۱

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Qazal) #1391, Divan e Shams

دشوارها رفت از نظر هر سد شد زیر و زبر

بر جای پا چون رست پر دوران به آسانی کنم

مولوی، مثنوی، دفتر دوم، بیت ۲۵۵۸

Rumi (Molana Jalaleddin) Poem (Mathnavi), Book #2, Line #2558

دوزخ آن بود و سیاستگاه سخت

بر شما شد باغ و بستان و درخت

چون شما این نفس دوزخ‌خوی را

آتشی گبر فتنه‌جوی را

جهدها کردید و او شد پر صفا

نار را کشتید از بهر خدا